Буддизмниң литературазы

Буддизмниң үндезиннери хөй санныг, оон аңгыда бот боттарындан база ылгалдыг. Олар аңгы-аңгы дылдарның кырында бижиттинген: санскрит болгаш пали, тибет болгаш манчжур, кыдат болгаш япон - оларның допчузу база аңгы болуп турар. Ынчангаш буддист чогаалдарны номчуп тургаш ол кайы чогаалдарның аразынче кирип турарын болгаш кайы үеде чырыкче үнгенин база көөр болза эки. Эң-не эгезинде бердинген литература кайы хүрээниң иштинче кирип турарын билип алыр. Кандыг хүрээлер литературазы барыл дээрге - мурнуу чүктүң болгаш сонгу чүктүң хүрээлери. Дараазында каноннарга база чарып турар (дүрүмнерге) мурнуу чүктүң болгаш сонгу чүктүң дүрүмнери.

Мурнуу чүктүң хүрээзинче: Цейлоннуң, Бирманың, Сиамның болгаш Пегунуң буддистери хамааржып турар.

Сонгу чүктүң хүрээзинче: Непал, Төвүт, Кыдат, Япония болгаш Аннале, ооң мурнунда Камбоджага, Явага, Суматрага тергиидеп турган.

Мурнуу чүктүң хүрээзиниң дүрүмнери буддизмге үнелиг. Ооң эгеки өөредиглери чоок болгаш дыл талазы-биле база чоок болуп турар. Ол болза пали дыл, чымчак болгаш аянныг индии аялга, адаары-биле санскрит, итальян болгаш латин дылдарга хамааржыр. Будда пали дылга чугааланып турган бе?, ол пали дыл чогаалдарда ышкаш пали дыл бе?, – деп бердинген айтырыглар амгы-үеге дээр харыы чок болуп артканнар. Пали дыл дыка эрте хүрээниң дылы аппарган деп дорт чугаалап болур. Пали дылда бижиктер Будданың баштайгы йөрээлдеринге кайы-хире чоок турарын шыны-биле чугаалап шыдавас бис.

Эрте буддистиг бижиктерниң дүрүмнериниң адын Типитака дээр (санскрит дылда - Трипитака) - "Үш дакпыр арык" (орус. Тройная корзина). Пали дылдың кырында бижиктер пальманың бүрүлеринге бижиттинген турган, олар үш арык ишти турган, ынчангаш ады оон үнүп турар. Үш кезекке чардынып турар, оларның аттары:

Винайя-питака - этика, азы корум-чурум болгаш церемониал.
Сутта-питака - догматика
Абидхамма - метафизика

Сөөлүнде бердинген бижик орай үелерде үндүрттүнген, а артканнары Никайя - ол дээрге Сутта-питаканың чыындызы болгаш Винайя-питаканың номнары, олар ханы эрте-бурунгу үелерге хамааржырлар. Оларның иштинден буддизмниң шынын дилээр.

Дөзү:

1."Иллюстрированная история религии" деп номдан.