Гессен Борисович Шома

Википедия деп сайттан

Гессен Борисович Шома

Төрүттүнген хүнү 1903 октябрьның 16(1903-10-16) (120 хар)
Чурт

Генералды чоок таныыр кижилер ооң шеригзиг дурт-сынын магадаар турган, ынчалзажок ол дыка бөдүүн, чазык-чаагай болгаш дайынчылар дугайында сагыш салыышкыны кезээде илергей чораан. Тываның үндезин чонунуң иштинден баштайгы генерал Г.Б.Шома барык бүгү назынын шериг албанынга бараалгаткан. 1903 чылда Чөөн-Хемчик кожууннуң Чөөн-Хемчик кожуун Баян-Талага Баян-Тала сумузу төрүттүнген.

Аныяк улусчу республика иштикиниң болгаш даштыкының дайызыннарындан камгаланыр аргалыг болуру эргежок чугула турган. Ынчаарда аныяк Гессен Шома 1925 чылда Тываның араттың революстуг шериинге (ТАРШ-ка) шериг албанын эрттирип келген. Шериг херээнге ооң чүткүлдүүн, өөредилгеге сундулуун барымдаалап көргеш, үш чыл болганда ону Тывадан ыракта Калинин хоорайда шериг училищезинге өөредип чоруткан. Аъттыг шериг училищезин Гессен Борисович чидиишкинниг дооскан сөөлүнде ТАРШ-тың взвод командиринге томуйлаткан. Ооң взводу шеригниң мурнуку одуруунга кирген. Дараазында Краснодар хоорайга командирлер курзун дооскаш, Тываның аъттыг шериг полугунуң командири болган: харысаалгалыг бедик албан-дужаалды аңаа бүзүрээн.

Үжен чылдарның төнчүзүнде, тодаргайлаарга 1938 чылдан 1940 чылга чедир ТАР-ның удуртулгазы Г.Б.Шомага таныш эвес албан-дужаалды дааскан: ТАР-ның күрүне прокурору болуп ажылдаан. Ынчалзажок ол үеде полковник Г.Б.Шома шериг албанынче катап кирер аргалыг болган. ТАР-ның шериг министири бедик албан-дужаалга томуйлаткан. Ада-чурттуң Улуг дайынының бүдүүзүнде ол Москваның шериг академиязын дооскан. Совет Эвилелиниң элээн каш шериг училищелеринге стратегияны болгаш тактиканы башкылаан. Фронтуже чорудар дугайында ол хөй удаа дилеп, рапорттарны бижээн. Ынчалзажок ону фронтуже чорутпаан: мергежилдиг офицерлерни өөредири, белеткээри чугула турган.

Фашистерни тиилээн сөөлүнде генерал-майор Г.Б.Шома партияның Тыва обкомунуң шериг килдизин эргелеп турган. "Дипломаттар тайбыңны тургуссуннар, а кадржаан офицерлер бистер дайынга кезээде белен болур ужурлуг бис" - деп, командирлерни ол кезээде өөредип чораан. Аныяктарны шериг херээнге өөредириниң, оларны Ада-чурттун камгалаарынга кезээде белен кылдыр кижизидериниң эргежок чугулазын генерал Г.Б.Шома калбаа-биле тайылбырлап, дайын халавының кыжаныышкынын чонга угаадып келген.

Г.Б.Шоманың Тываның болгаш Россияның мурнунга ачы-хавыяларынын бедии-биле үнелээн: Кызыл Сылдыс ордени, ТАР-ның ийи Республика орденнери, хөй санныг медальдар ооң хөрээн каастап чораан.

Гессен Борисовтуң 59 харлыында аар аарыгдан 1962 чылда мөчээн. Ооң чуруу болгаш генерал хеви, шериг селемези, төөгүлүг документилери "Алдан-Маадыр" аттыг чурт-шинчилел музейинде кадагалаттынып чыдар.


Үндезини[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

  1. ХХ чүс чылда Тываның алдарлыг кижилери. Тыва Республиканың Күрүне ному.Заслуженные люди Тывы ХХ века. Государственная книга Республики Тыва. Рецензенты: директор Института истории ОИИФФ СО РАН, чл-корр.РАН, д-р ист.наук В.А.Ламин, ст.научный сотрудник Института истории ОИИФФ СО РАН, канд.ист.наук Н.Н.Аблажей. Редакционная коллегия: В.Я.Тимофеев, В.Ф.Чадамба –отвественные редакторы; канд.ист.наук Ч.М.Доржу, канд.филол.наук М.П.Татаринцева. Научное редактирование осуществлено Тувинским институтом гуманитарных исследований, руководитель – канд.ист.наук В.Д.Март-оол.
  2. Шома Гессен Борисович
  3. Баштайгы тыва генерал кымыл? Archived 2021-11-07 at the Wayback Machine