Маңнай-оол, Моңгуш Хүргүл-оолович
|
Моңгуш Хүргүл-оолович Маңнай-оол | |
|---|---|
| Төрүттүнген хүнү | 1933 |
Моңгуш Хүргүл-оолович Маңнай-оол (1933 чылдың апрель 22-де төр. – 2018 чылдың сентябрь 16-да чок болган, Кызыл) — тыва эртемден, Тываның бирги археологу, төөгү эртемнериниң кандидады, ТГШИ (Тываның гуманитарлыг шинчилелдер институдунуң) кол эртем ажылдакчызы, Тываның археологиязынга, этнографиязынга база төөгүзүнге хамаарышкан 150 хире чүүлдерниң, 3 эртем ажылдарының (монография) автору. Тыва АССР-ниң эртеминиң алдарлыг ажылдакчызы, «Ачы-хавыяалыг ажыл-иш дээш» медальдың эдилекчизи, Кызыл хоорайның хүндүлүг хамаатызы, «Тываның ХХ чүс чылда алдарлыг кижилери» деп күрүне номунче ооң ады кирген[1][2].
Намдары[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
Чалыы үези[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
Моңгуш Хүргүл-оолович Маңнай-оол 1933 чылдың апрель 22-де Тыва Арат Республиканың амгы Өвүр кожуунунуң Хандагайты сумузунуң кавызында Улаатай деп черге бөдүүн арат өг-бүлеге төрүттүнген. Хандагайты чеди чыл школазын, Кызылдың педагогика училищезин, 1959 чылда Ленинградтың күрүне университединиң төөгү факультедин дооскан, а 1967 чылда ССРЭ-ниң Эртемнер Академиязының археология институдунуң аспирантуразын дооскан.
Ажылдары[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
Ажылчын намдарын 1959 чылда университет доосканының соонда, ТДЛТЭШИ-ден (Тываның дыл, литература болгаш төөгү эртем шинчилел институду) эгелээн.
1960-1985 чылдарда ТДЛТЭШИ-ниң археологтуг экспедициязын удуртуп-баштап тургаш, Тываның археологиязын шинчилеп-тыварынга эң ажыктыг үлүүн киирген. 25 чыл ишти шинчилел ажылының улуг түңнели – «Аржаан-1» деп базырыктың касканы бооп турар, ооң ачызында ол делегей чергелиг билдингир эртемден апарган.
Тываның төөгүзүнге хамаарышкан 150 ажыг ажылдарны Моңгуш Хүргүл-оолович бижээн, ооң иштинде Тываның төөгүзүн, археологиязын, этнографиязын тайылбырлаан 3 улуг монография:
«Скиф үезинде Тыва» (Тува в скифское время, 1970), «Тыва феодализм үезинде» (Тува в эпоху феодализма, 1986), «Тывалар: аймактың тывылган дөзү болгаш хевирлеттингени» (Тувинцы: происхождение и формирование этноса, 2004)[3][4].
Ол Севьян Вайнштейн-биле кады "Тываның төөгүзү" деп номнуң бирги томун эдип, четчелеп, чаартып үндүргеннер. Ийиги, үшкү томнарын чаартырынга киржип турган.
1985-1991 чылдарда "Билиг" ("Знание") деп Бүгү Эвелел чергелиг ниитилелдиң Тывага адырының даргазы бооп, Төөгү тураскаалдарын база уран-чүүлүн камгалаар Бүгү Эвилел чергелиг ниитилелдиң кежигүнү кылдыр ажылдап турган.
Шаңналдары[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
- Тыва Республиканың Ордени,
- «Ачы-хавыяалыг ажыл-иш дээш» Тыва Республиканың медали,
- Тыва АССР-ниң Дээди Совединиң Президиумунуң Хүндүлүг Бижии,
- «Социалистиг маргылдааның тиилекчизи» деп демдек.
Хүндүлүг аттары:[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
- Тыва АССР-ниң эртеминиң алдарлыг ажылдакчызы,
- «Кызыл хоорайның хүндүлүг хамаатызы» (1999 чылдың 8 айның 30-де тывыскан),
- «Тываның ХХ чүс чылда алдарлыг кижилери» деп күрүне номунче ооң ады кирген
Дөзүк[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
- ↑ Большая биографическая энциклопедия – Маннай-оол, Монгуш Хургул-оолович
- ↑ Маннай-оол Монгуш Хургул-оолович – tuva.asia
- ↑ Монгуш Маннай-оол. Аксакал тувинских археологов и историков – tuvaonline.ru
- ↑ День рождения отметил легендарный археолог Монгуш Маннай-оол.
|
Бо дээрге белеткеп каан чүүл-дүр. Эдип база немеп тургаш, ук төлевилелге дузалап болур силер. |