Физиктиг терминнер тайылбыры

Википедия деп сайттан

Физиктиг терминнер – физика эртеминге хамаарышкан терминнер, оларның тайылбыры.

Архимед күжү[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Сила АрхимедаАрхимед күжү. Хей (газ) болгаш өске-даа суук чүүлдерже кандыг бир чүвени киир сугарга, дедир үндүр идип турар күш:

кайда  — сууктуң (хейниң) дыгыйы, g доктаамал коэффициент = 9,8 (чамдыкта 10 деп мугурлаар), а  — суккан чүүлдүң хемчээли (азы чүүлдүң суккан кезээ).

Кажан Архимед күжү аарының күжүн деңнептерге, ынчан чүүл хостуг салдап эгелээр.

Архимед хумуңчугажы[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Ведёрка Архимеда – Архимед хумуңчугажы. Архимед күжүн дуржулга кырынга бадыткап көргүзер бичии хумуңдан, ооң иштинге өйлежи бээр цилиндрден болгаш, күш хемчээр динамометрден тургустунган херексел.

Ампер күжү[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Сила Ампера – Ампер күжү. Сорунзалыг(магниттиг) шөлдүң талазындан, ток дамчыдып эртип турар сывырындакче, кылдынныг берип турар күш:

.

Лоренц күжү[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Сила Лоренца – Лоренц күжү. Сорунзалыг шөлдүң талазындан, шимчеп чоруур октагже(зарядче) кылдыныг күжү:

.

Стокс күжү[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Агымның шыйыг оруктары, хавак удурланыышкыны (удуру) Fd, аарының күжү Fg.

Сила Стокса - Стокс күжү. Хей (газ) азы өске-даа суук чүүлдерниң талазындан салдап азы эштип чоруур чүүлдерге шаптык кадар, оларның шимчээшкининге удур күжү:

кайда

  •  — дүрбүг күжү, азы Стокс күжү,
  •  — сферажык объектиң радиузу,
  •  — сууктуң динамиктиг вязкозу (очулдур),
  •  — частицаның дүргени.

Ньютон дээрбектери[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Кольца Ньютона – Ньютон дээрбектери. Калбак, чыыра тыртар линзаны дески шил кырынга салыптарга, линзадан болгаш шилден чайыннаан чырыктың интерференциязының түңнелинде тыптып келир өңнүг дээрбектер.

Ньютон дээрбектери

Броун шимчээшкини[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Броуновское движение – Броун шимчээшкини. Суук чүүлдүң (сугнуң) молекулаларының кайы-хамаан чок, ол-бо талаларындан согуушкунунга таварышкаш, кандыг-бир бүдүмелдиң сугга эзилбес кезекчигежиниң уш-баш чок, соксаал чок шимчээшкини. Ону микроскоп дузазы-биле көрүп болур болгаш, сугнуң молеклалрының кайы-хамаан чок, чылыглыг шимчээшкининиң бадыткап турар дуржулга болур.

Молекулаларның броун шимчээшкини

Үттер[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Дырки – үттер. Чартык эртирикчилер деп адаар бүдүмелдерде ( кварц, германий...) бир электрону боштунуп чоруй барган атомнарны “үттер” дээр. Олар кадар октарлыг кезекчигештер ышкаш, электрилиг шөлге шимчээр. Оон укталган “Дырочная проводимость полупроводников - чартык эртирикчилерниң үттүг хевирлери” деп термин база бар.

Ажылдың дузалакчылары[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Бо ажылды кылырынга Тываның Күрүне Университединиң физика-математика салбырының бешки курузунуң студентилери Алена Достай, Мирослав Манзырыкчы, Ирина Ооржак идекпейлиг киришкен.


Дөзү[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

  1. Хеймер-оол Саая. Педагогика эртеминиң кандидады, ТКУ-нуң физика кафедразының доцентизи. Башкы №2.2002