Хүндүткелдиг Шивалха Ринпоче
|
Хүндүткелдиг Шивалха Ринпоче | |
|---|---|
Авыралдыг Шивалха Ринпоче Тензин Ңаваң Лопел (1967ч. Ийи айның 15, Төвүт) – сарыг шажынның бир улуг ламазы. Геше дээр эртем аттыг башкы. Бо үеде Россияның буддистеринге Дхарманы өөредип, тайылбырлап берип чоруур кижи-дир.
Намдары[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
Чаш үе[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
Хүндүткелдиг Шивалха Ринпоче 1967 чылда, ийи айның 15-те Төвүттүң чөөн талазында Литаң деп черге төрүттүнген. 8 харлыында эге школага өөренип кирген. 13 харлыында кечил сагылын четтиргеш, 17 харлыында Литаң Кунчен деп хүрээге хуурактап чораан. Өөредилгезин уламчылаар дээш 18 харлыында, 1985 чылда Энеткекте (Индияда), Ганден хөрээзинге өөрени берген.
Чалыы үези[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
1987 чылда Чырыткылыг XIV-кү Далай Башкы Шивалхаже көргеш, шаанда Бурятияга чурттап чораан "геше Лхарамба Шивалха лама" бо өртемчейге катап төрүттүнүп келген-дир чугаалаан. Эгиир шагда бурят сөөктүг Лхарамба Шивалха – Төвүттүң Литаң Кунчен хүрээзинге 1950 чылдарга чедир чурттап, буддизм философиязын өөренип тургаш, аңаа-ла дээди деңнел чедип алган. Сарыг-шажын ёзулалы ёзугаар ону кудукту кижи-дир деп бадыткаан, соонда ону Дрепуң Гомаң хүрээзинче чалап аппарган. Соңгу назынында Шивалха ол хүрээге өөренмейн чораан, ынчалза-даа Шивалха Ринпоче өөредилгезиниң кол кезиин Гадеңниң ханаларынга чурттап тургаш доозар деп шиитпирлээн. Чүгле 1995 чылда ол Дрепуңнуң Гомаң хүрээзинче шилчий берген.
Чазын 2004 чылда, Дрепун Гомаң хүрээзинден бөлүк ламалар-биле кады Шивалха Ринпоче өргүл дилеп аян-чорук кылып үнүпкен. Аян-чорук үезинде олар Калмык, Бурят болгаш Тыва чуртунга кээп чораан, оон ыңай Санкт-Петербург, Красноярск, Москва дээн чижектиг улуг хоорайларга дүжүп чораан. Ламалар бодунуң аалчыларынга сарыг-шажынның тантра деп чажыт өөредиин дамчыдып, өөреникчилери-биле кум элезинден хамык бурганнарның дүрзүзүн база чуруп турган улус-тур. Дрепунг Гоман хүрээзинге[1] 2006 чылда, декабрьда Шивалха Ринпоче берге шылгалданы эрткеш геше[2] деп эртемниг ат алган. 2007 чылда тантра өөредиин шиңгээдип Гъюдмед[3] хүрээзинге чурттап турган.
Үлүг-хуузу[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
2008 чылда "Энерел" фондузу, "Манджушри" биле "Менла" деп шажын ниитилелдери Шивалханы Тываже чалаан. Ыдыктыг IV Далай-Ламаның чөпшээрел, айызын алгаш Тывага база катап чедип келген. Тывага турумчуп чурттай бергеш, хамык улуска судур номчуп берип турган. Чоорту чыл санында, чазын биле күзүн хамык чыылган улуска өөредиг тайылбырлап берип эгелээн. Авырылдыг Шивалха Ринпоче судурлардан аңгыда, чажыт[4] өөредигни бүзүрелдиг өөреникчилеринге ажыдып бээр кижи. 2004 – 2009 чылдарда Ямантака бурганның “ваңын” дамчыткан. Тывага, Бурятияга Ямантака, Авалокитешвара, Чакрасамвара Бурганнарның бүдээлин чыл санында эрттирип турар. Тываның шупту кожуунарынга четкен.
2004 чылда Кызылдың “Бойду” суургазын тудуп турар үеде, сарыг-шажын өөредии улам сайзыразын дизе бир тускай ниитилел ажыдар болза эки, деп сүмелээн. Соонда Шивалха Ринпочениң сүмези-биле ооң өөреникчилери 2006 чылда “Энерел” аттыг хөй-ниитиниң культура фондузун ажыткан. Улай, 2009 чылда Кызылга “Күнпенчөцо” аттыг сарыг-шажын ниитилели тыптып келген. “Энерел” фондузуның кылбаан чүвези чок: Тывага Гомаң, Гьюме хүрээлериниң башкыларынга мандаларны, ыдыктаашкыннарны, ёзуладарны кылырынга дузалажып, организастыг айтырыглар шиитпирлээринге улуг үлүг-хуузун киирген.
2006 чылда Кызылга Маани Хүртүзүн кылдырган.
2009 чылдан эгелеп буряттарның ыдык "Алханай" деп даанга Чакрасамвара деп бурганга тейлеп, даяан эртирип турар.
2009 биле 2012 чылда Сопа Ринпочениң ыдыктыг эртинезиниң делгелгезин удуртуп эртирген.
2010 чылда, Хорум-Даг суурнуң чурттакчы чонунуң, оон ыңай Тываның камбы-ламазы турган Сүлдем башкының дилээн барымдаалап, сувурга тударын удуртуп башкарган.
2012 чылда Шивалха Ринпоче тыва республиканың Чазак даргазындан болгаш Дээди Хуралдан Хүндүлүг бижиктер-биле шаңнаткан. Ооң аңгыда кожууннарның, өөредилге черлериниң, яамыларның хөй-санныг хүндүлүг бижиктери-биле шаңнаттырып, тыва чоннуң хүндүткелин чаалап алган.
Ооң удуртулгазы-биле Чагытай хөлдүң чанында Даяан төвүн тудуп кылып каан. 2014 чылда ооң ажыдыышкыны болган.
Чылдың-на, күстен эгелээш келир часка чедир Индияже чоруй баар. Аңаа төрээн Дрепунг Гоманг хүрээзинче барып, ыдыктыг Далай-ламаның өөредиин дыңнап артар. Ол кышкы аян-чорукче башкызын өөреникчилери база эдерип чоруур. Эрткен чурталгазында Шивалха Ринпоче, Лхарамба Шивалха деп бурят лама турган. Мооң ужурунда ол үргүлчү "Автономнуг Агын округунда"[5] чурттап чоруур Лхарамба Шивалханың салгалдары-биле ужуражып чоруур.
Амгы үеде[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
Башкы хамык амылыг амытаннарның амыр-чыргалы дээш дүн-хүн чокка сагыш човаап чоруур. Чыл санында-ла ол, чиңгине төвүт судурлар өөредии ёзугаар улуска тускай өөредиг[6] эртирип, чонга ажык сеткили-биле бараан бооп чоруур.
Тайылбыр кезек[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
- ↑ Ол Мурнуу Индияның Карнатака можузунда туруп турар.
- ↑ ону сарыг-шажынның "доктору" деп болур
- ↑ Гелуг школазының хүррээзи-дир.
- ↑ тантра
- ↑ Ол чер Забайкальск можузунга хамааржып турар.
- ↑ ретрит
Дөзү[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
Шантидева. Бодхисаттвачарья – аватара. Бирги эге. Бодхи сеткилдиң ажык-дузазын чугаалааны. Гьялцап Дарма Ринчен биле Шивалха Ринпочениң бижээн тайылбыры. // Төвүт дылдан тыва дылче очулганы А. Хертек кылган. “Энерел” фондузу биле “Күнпенчөцо” организациязы. Кызыл – 2013 чыл.