Чарльз Чаплин

Чарльз Чаплин
англ. Charles Chaplin
Төрүттүнген хүнү	1889 апрельдиң 16(1889-04-16)[…]
Мөчээн хүнү	1977 декабрьның 25(1977-12-25)[…] (88 хар)
Чурт	Великобритания[d]
Ашаа азы кадайы	Милдред Харрис[d], Лита Грей[d], Полетт Годдар[d] биле Уна О’Нил[d]
Автограф

Ча́рльз Спе́нсер (Ча́рли) Ча́плин (англ. Charles Spencer «Charlie» Chaplin; 1889ч 04а 16х — 1977ч 12а 25х) – американ болгаш англи киноактер, сценарист, композитор, кинорежиссер, продюсер, монтажёр, кинематографтың универсал мергени, делегейде кинонуң эң-не танытынгыр дүрзүлерниң чогаадыкчызы - "тояанчы Чаплин", ол дүрзү 1910 чылдарда Кистоунга көргүскен кыска метражтыг фильмнерге тыптып келген. Чаплин пантомима болгаш буффонада аргаларын ажыглап турган. 1914 чылдан тура Чаплин режиссер болуп ажылдап эгелээн, оон аңгыда киноларга сценарийни база бижип эгелээн, 1916 чылдан аңгы-аңгы киноларның продюсери болуп турган, а 1918 чылдан ырылар бижип турган.

1919 чылда, Чаплин Мэри Пикфорд, Дуглас Фэрбенкс болгаш Дэвид Гриффит биле United Artists деп киностудияларны ажыткан.

1973 чылдың Американ Киноакадемияның шаңналының лауреады, 1929, 1972 чылдарның "Оскарынының" хүндүлүг эдилекчизи. 1972 чылдың хүндүлүг шаңнал "Оскарны" Чаплин дараазында чедиишкиннери дээш алган – "амгы чүс чылда кинематограф уран чүүл кылдыр санаттынып эгелээнинге дыка улуг, үнелиг үүлени кииргени дээш".

Ол үениң үн чок кинозунуң эң-не ат-алдарлыг кижизи болуп турар. Чарльз Чаплинниң чогаадылга ажылынга эң-не улуг салдарны француз комик болгаш киноактёр Макс Линдер чедирген, Линдерге тураскааткан Чаплинниң бир кинозу бар. Ооң карьеразы викториан үелерде-ле эгелээн, бичии Чарльз Великобританияның мюзик-холл сценазынче үнүп келгеш, 75 чыл ишти чуртталгазының төнчүзүнге дээр (88 хар) сцена кырындан дүшпейн турган. Голливудка эң-не улуг чедиишкинниң соонда Чаплин алгыш-кырыш, сойгалаашкынның түңнелинде АКШ-дан чоруур байдалга таварышкан. Ооң хууда чуртталгазының чажыт кезектерин улустар ажыкка чугаалажып эгелээрге, ол чоруур ужурга таварышкан.

1999 чылда Американ киноискусство академиязы Чарли Чаплинни 100 чыл ишти 100 эң улуг кино ойнакчыларының санынче киирген. 2008 чылда Мартин Сифф "Чаплин:жизнь" деп номнуң рецензиязынга дараазында сөстерни бижээн: "Чаплин анаа-ла улуг кижи эвес, а кайгамчык улуг кижи чораан. 1915 чылда ол делегейже хей чүве дег бодунуң салым чаяаны-биле чедип келген. Ол үе дээрге Делегей чергелиг бир дугаар дайыны болуп турган үе. Дараазында 25 чыл дургузунда – Улуг депрессия үезинде база ол бодунуң ажылын улаштырып турган. Джордж Бернард Шоу Чаплинниң дугайында мынча деп чугаалап турган: "киноиндустриядан үнген чаңгыс шылгараңгай угаанныг кижи".

Намдары

Англияга чаш үези (1889—1909)

Чарли Чаплин 1889 чылдың апрель 16-да Лондонга, кежээкиниң 8 шакта, Уолворд районнуң, Ист-лэйн кудумчузунга, мюзик-холл артистериниң өг-бүлезинге төрүттүнген. Чарлиниң төрүттүнүп келгениниң соонда удаваанда ооң өг-бүлези Лэмбетте Сент-Джордж-роуд Уэст-скверже көжүп чорупканнар. Ада-иези – Чарльз Спенсер Чаплин-улуу биле Ханна Чаплин (сценага Лили Герли) – эстрада актерлары чораан. Авазы театырларга ырылары болгаш танцылары биле ойнап, алдарлыг композиторларның антерпризаларынга, сураглыг оперетталарның чогаадыкчыларынга ойнап турган – Гилберта биле Салливан. Чаплин-биле өгленип алырының мурнунда Ханна Сидни Хоукс деп фамилиялыг еврей кижиден Хиллди божаан (Чарлиниң акызы). Кезек үе эрткенде Сидниниң фамилиязын Чаплин кылдыр өскерткеннер.

Чарльз Чаплин – улуу-тааланчыг баритон үннүг – 1880 чылдарның ортуку үезинде Лондоннуң мюзиклдеринге сураглыг чораан. Европага эвээш эвес катап гастрольдап чораан, оон аңгыда Нью-Йорктуң сценаларынга база концертерин берип турган. Ооң репертуарында бодунуң чогаадкан ырылары база бар.