Англи дыл

Википедия деп сайттан

Англи дыл

Чурттар
Эдилекчилер саны
Деңнел в безопасности[d][94]
WALS eng
Ethnologue eng
Linguasphere 52-ABA
ABS ASCL 1201 биле 12
IETF en
Glottolog stan1293

Англи дыл (англ. English, the English language) — бүгү делегейде нептерээн болгаш хөй-хөй чурттарда күрүне дылы. (Англияның үндезин дылы), АКШ-тың чурттакчыларының дылы (31 штаттың күр дылы), Ирландия, Канада, Мальта чурттарның ийи үндезин дылдарының бирээзи, Австралияның, Чаа Зеландияның күрүне дылы, Азияның болгаш Африканың чамдык чурттарында күрүне дылы кылдыр ажыглап турар (Индия, Пакистан д.о.ө.).

Англи дыл бүгү делегейниң чоннарының харылзажырынга, садыг-саарылга талазында болгаш катай ажылдажылга чорударынга эң ажыктыг дыл бооп турар.

Төөгүзү[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Прото-герман дылдан эрги англи дылче[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Эң эрте хевирин эрги англи азы англо-саксон дыл дээр (чылдары 550 — 1066). Эрги англи дылга Фризиа, Куду Саксони болгаш Мурнуу Джутланд деп черлер эриктери дургаар англ (ангел, энгел), саксон биле джут деп герман чоннар чугааланып чораан.[95] 7-ги чүс чылдарга чедир англо-саксоннарның герман дылы Роман эжелээшкинниң эккелген дылдарын — ниити бриттон, келт, латин дылдарны солуп, Британга кол дыл апарган. Англия биле Англи деп аттар ангелдерден тывылган.[96]

Дөрт диалектиге чарлыр: англи диалектилер (меркиа биле нортумбриа) болгаш саксон диалектилер (кент биле барыын саксон).[97] Барыын саксон диалектизи 9-ку чүс чылдың өөредилге реформалары болгаш Вессекс хаанының салдары-биле стандарт бижимел янзызы апарган.[98]

Ортуку англи[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Амгы шагның англи дылдың тараашкыны[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Делегейде нептерээни[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

2016 чыл-биле алырга, 400 сая кижи англи дылды төрээн дылы кылдыр, 1,1 миллиард кижи ийи дугаар дылы кылдыр ажыглап турар.[99] Чугааланып турар кижилериниң саны-биле алырга делегейде эң улуг дыл. Чурттарны англи дылды канчаар ажыглап турары-биле аңгы бөлүктерге чарып болур. Индий лингвис Брадж Качру англи дыл ажыглаар чурттарны үш төгерик модели-биле аңгылаан:[100]

Braj Kachru's Three Circles of English
Брадж Качрунуң Англи дылдың үш төгерии

Плюрисентриктиг дыл[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Англи дыл — плюрисентриктиг дыл, ол дээрге кандыг-даа националдыг өйлел дылды делегейге канчаар ажыглаарын дужаап башкарбас дээни.[101][102][103][104] Аас англи дыл, чижээ дамчыдылгага ажыглаттынар, колдуунда ук черниң адаашкын стандарттарынга чагыртыр. Американ дыңнакчылар британ дамчыдылгаларны, оон британ дыңнакчылар американ дамчыдылгаларны билип шыдаар. Делегейде англи дыл чугааланыкчылары англи дылдыг аңгы-аңгы черлерниң радио биле теле программаларын болгаш филмнерин билип шыдаар.[105]

Глобалдыг дыл[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Фонетиказы[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Грамматиказы[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Лексиказы[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Бижииниң системазы[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Диалект, аксент болгаш янзылары[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

  1. ScriptSource - American Samoa
  2. ScriptSource - Anguilla
  3. ScriptSource - Antigua and Barbuda
  4. ScriptSource - Aruba
  5. ScriptSource - Australia
  6. ScriptSource - Bahamas
  7. ScriptSource - Bahrain
  8. ScriptSource - Barbados
  9. ScriptSource - Belize
  10. ScriptSource - Bermuda
  11. ScriptSource - Bhutan
  12. ScriptSource - Botswana
  13. ScriptSource - British Indian Ocean Territory
  14. ScriptSource - British Virgin Islands
  15. ScriptSource - Brunei
  16. ScriptSource - Cambodia
  17. ScriptSource - Cameroon
  18. ScriptSource - Canada
  19. ScriptSource - Cayman Islands
  20. ScriptSource - Cook Islands
  21. ScriptSource - Dominica
  22. ScriptSource - Eritrea
  23. ScriptSource - Ethiopia
  24. ScriptSource - Falkland Islands
  25. ScriptSource - Fiji
  26. ScriptSource - Gambia
  27. ScriptSource - Ghana
  28. ScriptSource - Gibraltar
  29. ScriptSource - Grenada
  30. ScriptSource - United States
  31. ScriptSource - Guernsey
  32. ScriptSource - Guyana
  33. ScriptSource - India
  34. ScriptSource - Ireland
  35. ScriptSource - Isle of Man
  36. ScriptSource - Israel
  37. ScriptSource - Jamaica
  38. ScriptSource - Jersey
  39. ScriptSource - Kenya
  40. ScriptSource - Kiribati
  41. ScriptSource - Lebanon
  42. ScriptSource - Lesotho
  43. ScriptSource - Liberia
  44. ScriptSource - Madagascar
  45. ScriptSource - Malawi
  46. ScriptSource - Malaysia
  47. ScriptSource - Maldives
  48. ScriptSource - Malta
  49. ScriptSource - Marshall Islands
  50. ScriptSource - Mauritius
  51. ScriptSource - Micronesia
  52. ScriptSource - Montserrat
  53. ScriptSource - Namibia
  54. ScriptSource - Nauru
  55. ScriptSource - New Zealand
  56. ScriptSource - Nigeria
  57. ScriptSource - Niue
  58. ScriptSource - Oman
  59. ScriptSource - Pakistan
  60. ScriptSource - Palau
  61. ScriptSource - Papua New Guinea
  62. ScriptSource - Philippines
  63. ScriptSource - Pitcairn
  64. ScriptSource - Rwanda
  65. ScriptSource - Saint Kitts and Nevis
  66. ScriptSource - Saint Lucia
  67. ScriptSource - Saint Martin
  68. ScriptSource - Saint Vincent and the Grenadines
  69. ScriptSource - Samoa
  70. ScriptSource - Seychelles
  71. ScriptSource - Sierra Leone
  72. ScriptSource - Singapore
  73. ScriptSource - Sint Maarten
  74. ScriptSource - Solomon Islands
  75. ScriptSource - South Africa
  76. ScriptSource - South Sudan
  77. ScriptSource - Sri Lanka
  78. ScriptSource - Sudan
  79. ScriptSource - Eswatini
  80. ScriptSource - Tanzania
  81. ScriptSource - Tokelau
  82. ScriptSource - Tonga
  83. ScriptSource - Trinidad and Tobago
  84. ScriptSource - Turks and Caicos Islands
  85. ScriptSource - Tuvalu
  86. ScriptSource - U.S. Virgin Islands
  87. ScriptSource - Uganda
  88. ScriptSource - United Arab Emirates
  89. ScriptSource - United Kingdom
  90. ScriptSource - Vanuatu
  91. ScriptSource - Zambia
  92. ScriptSource - Zimbabwe
  93. 93,0 93,1 Ethnologue (англ.) — 25, 19 — Dallas, Texas: SIL International, 2022. — ISSN 1946-9675
  94. Красная книга языков ЮНЕСКО
  95. Baugh, Albert (1951). A History of the English Language. London: Routledge & Kegan Paul. pp. 60–83, 110–130
  96. Bosworth, Toller.
  97. Campbell, 1959, p. 4.
  98. Toon, 1992, Chapter: Old English Dialects.
  99. Which countries are best at English as a second language?. World Economic Forum.
  100. Svartvik, Leech, p. 2.
  101. Trudgill, Hannah, p. 2.
  102. Romaine, 1999.
  103. Baugh, Cable.
  104. Trudgill, Hannah, pp. 8–9.
  105. Svartvik, Leech, p. 122.