Ат орну

Ат орну (лат. pronomen). Чүвелерни, оларның демдээн болгаш кылдыныын дорт адавас, чүгле айтып чоруур сөстерни ат орну дээр.

Ат орну аңгы турунда домак иштинге ооң тодаргай утказы чок болур. Ат орнунуң утказын чүгле хүрээлелден (контекстен) азы чугаа байдалындан билип шыдаптар бис.

Чижээлээрге, «ол» деп ат орну дийик. Ол сөс чааскаан турза, ооң чүнү айтып турарын бис билбес бис. «Ол» деп сөс-биле кижи чүнү-даа айтып болур логой. Бир эвес «ол» деп ат орнун кижи бодунуң чугаазынга ажыглай бээр болза, ол сөс кандыг-бир «чүве адын» солуп, ооң утказын айтып эгелээр.

Чижек.
Эзир чаккырып чор. Ол бир-ле аң көрүп алган хевирлиг.

Тыва дылда «ат оруннары» чүгле «ат сөстеринге» дүүшкек эвес, харын ооң-биле кады наречиелерге база кылыг сөстеринге дүүшкек болур, чижээлээрге: орайтадыр – ынчан, кедээр – ынаар, салбаңайны берген – ынчап барган.

Ат оруннарының бөлүктери

Ат оруннарын утка аайы-биле дараазында бөлүктерге чарар: арынның ат оруннары, айтырыг ат оруннары, айтылганың ат оруннары, тодаргай ат оруннары, тодаргай эвес ат оруннары. Түрк дыл эртеминде, ол ышкаш тыва дыл эртеминде, ат оруннарынынң чаңгыс аай классификациязы чок.

Үндезини

Ш. Ч. Сат, Е. Б. Салзыңмаа. Амгы тыва литературлуг дыл. (Лексика болгаш семасиология, фразеология, фонетика, морфология). Тываның ном үндүрер чери. Кызыл — 1980.