Вануату
|
Вануату | |||||
|---|---|---|---|---|---|
|
Lua алдаг: expandTemplate: template "lang-bi" does not exist. | |||||
| |||||
| [[{{{Хамаарылганың падежи}}} ыдык ыры|{{{Хамаарылганың падежи}}} ыдык ыры]] | |||||
|
|
|||||
| Төре дылдар | бислама[d], Француз дыл биле Англи дыл | ||||
| Найысылал | Порт-Вила[d] | ||||
| Валюта | вату[d] | ||||
| Интернет-домен | .vu[d] | ||||
| Код ISO | VU | ||||
| Код МОК | VAN | ||||
| Телефонный код | +678 | ||||
| Шак куржактары | UTC+11:00[d] биле Pacific/Efate[d][1] | ||||
| Автомобильное движение | справа[d][2] | ||||
Вануату(Бислама:Ripablik blong Vanuatu)дээрге Оожум океанның чөөн талазында турар архипелаг, 83 аралдардан тургустунган, оларның 70 хирези чурттакчылыг. Австралиядан мурнуу чүкче 1750 километр хире черде турар, ол Фиджи биле Папуа-Чаа Гвинея дээн ышкаш чурттарны база киирген Меланезия регионунга хамааржыр. "Вануату" деп ат меланезийжи "вануа" (чер) биле "ту" (турар) деп сөстерден укталган.[3]
Төөгү
[эдер | вики-сөзүглелди эдер]Вануату архипелагында 3300 чылдар дургузунда чурттап келген, баштайгы чурттакчылар австронезия уктуг деп санап турар, олар бистиң эрага чедир 1300 чылдарда чедип келген. Бо баштайгы чурттакчылар лапита культурага хамааржыр турган. Бистиң эрага чедир 550 чылда меланезийжилер база ол девискээрге чурттап эгелээн.[4]
Бир дугаар европейжилер-биле харылзаа 1606 чылда эгелээн, кажан португал шинчилекчи Педро Фернандес де Кейрош чедип келгеш, [5]аралдарны "Терра Австралис дель Эспириту Санто" деп адаан. Ынчалза-даа 1774 чылда капитан Джеймс Куктуң чедип келгени-биле аралдарны Чаа Гебридтер деп адаан, ол ат 1980 чылда хамаарышпас чорукка чедир арткан. Куктуң шинчилелдериниң соонда, Франция биле Великобритания аралдарга колония сонуургалдарын тургузуп эгелээннер, а 1906 чылда Англо-Френциум деп каттышкан колония чазаан тургускан.
XIX векте "кара куштар" деп чаңчыл тыптып келген, ынчангаш хөй-ле ни-вануату чон Австралия биле Фиджиде плантацияларга ажылдаарынче албадапкан. Ооң түңнелинде үндезин чурттакчы чоннуң саны дыка эвээжээн, ону европейжи чурттакчылар болгаш миссионерлер эккелген аарыглар улам күштелдирип турган.[4]
Ийиги делегей дайынының үезинде ол Шериглерниң чугула баазазы апарган. Дайын соонда, 1970 чылдарда хамаарышпас чоруктуң шимчээшкини күштели бээрге чедир, аралдар Британияның болгаш Францияның каттышкан чагыргазының адаанга кирген.[6][4]
1980 чылдың июль 30-де Вануату хамаарышпас чорукту чедип алган, колония чагыргазының төнчүзүн демдеглээн. Чаа чазак онзагай чер ээлериниң системазын тургускан, чүгле үндезин ни-вануату чоннарга черни ээлеп алырын чөпшээрээн, а даштыкылар ону кызыгаарлаттынган хуусаада арендага ап болур турган.[6]
География
[эдер | вики-сөзүглелди эдер]1100 хире километр узун Y хевирлиг аралдар бөлүүнден тургустунган. Эң улуг арал — Эспириту-Санто, ооң соонда Эфате, Малекула болгаш Танна. Бо аралдар боттарының шыырак даглары-биле билдингир, эң бедик шыпшыңы Эспириту-Сантода Табвемасана даг, 1879 метр (6165 фут). Аралдар Оожум океанның Оттуг Циркульунда турар, ынчангаш ол девискээр чер шимчээшкиннеринге болгаш вулкан аткылашкыннарынга айыылдыг.[7][8]
Агаар-бойдус
[эдер | вики-сөзүглелди эдер]Ол девискээрде тропиктиг арга-арыг агаар-бойдузу бар болгаш бойдустуң хай-халаптарынга алыскан, чүге дизе аңаа колдуунда декабрьдан апрельге чедир тропиктиг циклоннар таваржыр.[9]
Кижилер
[эдер | вики-сөзүглелди эдер]98% меланезийжи ук-ызыгуурлуг, өске этниктиг бөлүктер, оларның аразында французтар, вьетнамнар, кыдаттар болгаш меланезийжи эвес Оожум океанның аралдарының чурттакчылары.
Үндезин
[эдер | вики-сөзүглелди эдер]- ↑ https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/australasia
- ↑ https://www.toyota-gib.com/eng/vehicle-sales/lhd-rhd-guide.html
- ↑ https://globaledge.msu.edu/countries/vanuatu
- 1 2 3 https://www.britannica.com/place/Vanuatu/History
- ↑ https://www.vfsc.vu/about-us/history-of-vanuatu/
- 1 2 https://www.bbc.com/news/world-asia-16426193
- ↑ https://www.un.int/vanuatu/vanuatu/country-facts
- ↑ https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/vanuatu/ Archived 2021-01-09 at the Wayback Machine
- ↑ https://ru.weatherspark.com/y/150288/%D0%9E%D0%B1%D1%8B%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F-%D0%BF%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D0%B4%D0%B0-%D0%B2-%D0%92%D0%B0%D0%BD%D1%83%D0%B0%D1%82%D1%83-%D0%B2%D0%B5%D1%81%D1%8C-%D0%B3%D0%BE%D0%B4