Грач, Александр Данилович

Википедия деп сайттан

Александр Данилович Грач

Төрүттүнген хүнү: 5 июль 1946(1946-07-05) (77 хар)
Төрүттүнген чери: Ленинград
Мөчээн хүнү: 1981 марттың 7(1981-03-07) (52 хар)
Эртем сферазы: Төп Азияның көшкүн чоннарының төөгүзү
Ажыл чери: ТДЧТЭШИ
Альма-матер: ЛКУ
Эртем деңнели: төөгү эртемнериниң кандидады

Александр Данилович Грач (1928 июль 5 — 1981 март 7) — орус археолог, төөгү эртемнериниң кандидады, Төп Азияның бурунгу болгаш эрте-ортаа чүс чылдарда чурттап чораан көшкүн чоннарның археологиязының улуг эртемдени. Тыва АССР-ниң культуразының алдарлыг ажылдакчызы. Ооң ады "Тыва Республиканың XX чүс чылда алдарлыг кижилери" деп күрүне номунче кирген.

Намдары[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Өг-бүлези[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Александр Данилович Грач 1928 чылдың июль 5-те Ленинградка төрүттүнген болгаш өскен.

Ооң авазы, Лидия Михайловна Тюнтина, 1916 чылда Петербургтуң балет училищезин дооскан.  Ооң соонда Ленинградтың балеттеринге киржип турган. Назылай бергижиге чедир Лидия Михайловна Ленинградтың балет училищезинге башкылап чораан. 1941 чылда училищениң башкыларын база өөреникчилерин Пермь хоорайже эвакуациялап чорудупкан. Сашаны база авазы-биле кады чорудупкан. Ол Перьм школазынче барып турган. Лениградтың блокадазын үзе шапкан соонда, олар Лениградче дедир эглип келгеннер.

Ажыл-ижи[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Ол 1951 чылда Ленинградтың күрүне университединиң төөгү факультедин дооскан.

1955-1958 чылдарда Этнография институдунуң Ленинград талазы-биле эртем секретарының албан-хүлээлгезин күүседип турган. 1963 чылда 1973 чылга чедир ССРЭ-ниң ЭА-ның Этнография институдунуң Ленинград салбырынга ажылдаан. 50 чылдарда Ленинград хоорайның иштинге археологтуг казыышкыннарны кылган, Петербургтуң археологиязының тургузукчузу деп санаттынып турар.

1953 чылдан бээр А.Д. Грачының амыдыралы болгаш эртем ажыл-чорудулгазы Тыва-биле сырый холбашкан, ынчангаш ол Тываны ийиги төрээн черим деп чораан.

А.Д. Грач М.Х. Маңнай-оол-биле кады 1955 чылда Өвүр, Мөңгүн-Тайга, Бай-Тайга, Барыын-Хемчик кожууннарга бурунгунуң болгаш ортаакы вектерниң хөй янзы тураскаалдарын ажыдып, бүрүткээн.

1957-1963 чылдарда А.Д. Грач ССРЭ-ниң ЭА-ның этнография институдунуң Тыва археология-этнография экспедициязының ажылынга киржип, ооң даргазының эртем талазы-биле оралакчызынга, археология отрядының удуртукчузунга ажылдаан. 1962 чылда А.Д. Грач С.Н. Астахов-биле кады чаа туттунуп эгелээн Саян-Шушенск ГЭС-тиң суг хөөлбээнге кирер черлериниң археология картазын, археологтуг ажылдарның төлевилелин болгаш программазын белеткеп кылган.

1965-1971 чылдарда А.Д. Грач ССРЭ-ниң ССРЭ-ниң ЭА-ның этнография институдунуң Совет Эвилелинге эң улугларның бирээзи бооп турган Саян-Тыва археология экспедициязын удурткан. Ук экспедиция Саян-Шушенск ГЭС-тиң суг хөөлбээнге алзыр черлерниң археологтуг тураскаалдарын өөренип шинчилээн. 1974-1978 чылдарда ол ТДЧТЭШИ-ниң (Тываның дыл, чогаал болгаш төөгү эртем шичилел институду) улуг эртем ажылдакчызы бооп ажылдаан.

А.Д. Грачының хөй чылдарда эртем шинчилел ажылдарының түңнели болза, "Азия төвүнүң бурунгу көшкүн аймактары" деп улуг монография шинчилел ажылы болган. Ол ном 1980 чылда чырыкче үнген, ону Тываның скиф үезинге тураскааткан. Ооң ол ажылын бедии-биле үнелээн болгаш доктор диссертациязын камгалаарынга сүмелээн. Ынчалзажок эртемден доктор атты чедип албайн, 1981 чылда элекке мөчээн.

Ол темага хамаарышкан 100 ажыг эртем чүүлдериниң автору.

Кол парлап үндүрген ажылдары[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

• Археологические раскопки в Ленинграде (К характеристике культуры и быта населения Петербурга XVIII в.). М.; Л., 1957;

• Петроглифы Тувы, I (Проблема датировки и интерпретации, этнографической традиции) // Сборник МАЭ. 1957. Т. 17. С. 385-428;

• Петроглифы Тувы, II (Публикация комплексов, обнаруженных в 1955 г.) // Сборник МАЭ. 1958. Т. 18. С. 339-384;

• Древнетюркские изваяния Тувы (по материалам исследований 1953-1960 гг.). М., 1961;

• Новое о добывании огня, происхождении и семантике циркульного орнамента // КСИА АН СССР. 1966. Вып. 107. С. 28-32;

• Turchi antichi, centri e correnti // Enciclopedio universale dell’arte. Venezia-Roma. Boll. 14. 1966. P. 237-256;

• Хронологические и этнокультурные границы древнетюркского времени // Тюркологический сборник (К 60-летию А.Н. Кононова). М., 1966. С. 188-193;

• Вопросы датировки и семантики древнетюркских тамгообразных изображений горного козла // Тюркологический сборник, М., 1973. С. 316-333;

• Древнекыргызские курганы у северной границы котловины Больших озер и находки тибетских надписей на бересте // Страны и народы Востока. М., 1980. Вып. 22. С. 103-123;

• Древние кочевники в центре Азии. М., 1980;

• Центральная Азия — общее и особенное в сочетании социальных и географических факторов // Роль географического фактора в истории докапиталистических обществ. Л., 1984. С. 113-125.

Ооң дугайында[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

  • Древние культуры Центральной Азии и Санкт-Петербург: Материалы Всероссийской научной конференции, посвященной 70-летию со дня рождения А.Д. Грача. СПб., 1998;
  • Длужневская Г.В., Савинов Д.Г. Памятники древности на дне Тувинского моря. Книга посвящена 80-летию со дня рождения А.Д. Грача. СПб., 2007.
  • Дьяконова В.П., Савинов Д.Г. А.Д. Грач — исследователь Центральной Азии // Краткое содержание докладов Среднеазиатско-кавказских чтений. Ноябрь 1981 г. Л., 1981. С. 28-35.
  • Шер Я. А. Кое-что из жизни Грача // Древние культуры Центральной Азии и Санкт-Петербург. Материалы всероссийской научной конференции, посвящённой 70-летию со дня рождения Александра Даниловича Грача. — СПб. : Культ-информ-пресс, 1998. — С. 57—67.

Дөс[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Александр Данилович Грач // Тыва Республиканың XX чүс чылдың алдарлыг кижилери

Шөлүглер[эдер | вики-сөзүглелди эдер]