Долган (кижи)
Долган (самоназвание — долган, һака (саха), якут. тыа киһи) — Россияда түрктер. (всего 8157, около 5500 в Таймыр-Долгано-Ненецкой районе Красноярского края, около 1900 в Якутии). Улусчу дыл - Долган, кажан-бир шагда якут дылдың диалектизи деп санаттынып чораан. Тенгриизмни, хамны, православиени сагып турар.
Төөгү
[эдер | вики-сөзүглелди эдер]XVII векте Долганнар Оленёк биле Лена хемнерниң бассейннеринге чурттап чорааннар. XVIII векте олар амгы турар черинге Таймырже көжүп келгеннер. Долганнарның бот-тускайлаңы 19-20 чүс чылдарның эгезинде Красноярск крайже Лена биле Өленёк хемнерниң эриктеринден көжүп келген үш бөлүктүң салдары-биле хевирлеттинип эгелээн: эвенкилер, якуттар, енечтер болгаш тундра тараачыннары деп адаар улус.
Дыл
[эдер | вики-сөзүглелди эдер]Долган дээрге түрк дылдарның якут бөлүүнче кирип турар, якут дылдан тургустунган болгаш эвенк дылдың салдарынга таварышкан. Е.И.Ублятованың бижип турары-биле алырга, XVI чүс чылдың төнчүзүнде Долган сөөктүң эвенки чоннарының аразынга якут дылдың нептерээниниң түңнелинде, ооң соонда өске эвенки чоннарның аразынга долган тургустунган.
Долганга Норильск, Пяшинский, Авамский, Хатанга болгаш Попигай диалектилер кирип турар. Долган дылда бир дугаар ному, Огуд Аксенованың шүлүктериниң чыындызы «Бараксан» 1973 чылда чырыкче үнген, а 1984 чылда Долган дугайында киирилде ному чырыкче үнген. Орус алфавитке үндезилеттинген долган бижик дыл 1970 чылда албан езузу-биле хүлээп алдынган.
Ген
[эдер | вики-сөзүглелди эдер]Бир шинчилел 53% N гаплогруппа, 15% R1a гаплогруппа, 13% C2 гаплогруппа деп демдеглээн.
Үндезин
[эдер | вики-сөзүглелди эдер]https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D0%BE%D0%BB%D0%B3%D0%B0%D0%BD%D1%8B