Кадак

Википедия деп сайттан
Далай-Лама Ричард Гирге кадак тутсуп тур

Кадак азы Хадак (орус. хадак; төв.  ཁ་བཏགས་; моол. хадаг; кыд.: hada (哈达)) - чымчак торгудан кылган өңнүг маак (кожаа). Ону байыр-наадым үезинде, улус уткуур-байырлаарда база демдектиг болуушкуннарда ажыглаар.

Тыва чон кадакты эт-хөреңгиниң дээдизи деп санап, ажыглап чораан. Кадак хээзиниң, угулзазының, каасталгазының, узун-кысказының, өң-чүзүнүнүң аайы-биле аңгы-аңгы болур.

Моолда "Манзушир" дуганынының чанында

Кадак өңүнүң утказы[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Кадактарның өңнери янзы-бүрү утка-шынар илередип турар:

  1. Ак өңнүг кадак – арыг-чаагайны, эң-не эки чүүл;
  2. Сарыг өңнүг кадак – бурган-шажынны болгаш лама-башкы биле ооң өөреникчизиниң аразында тудуш быжыг харылзаа;
  3. Көк кадак – кижинниң кырында мөңгеде көк Ада Дээдис Бурганны болгаш шагдан тура хүндүткээривис хаан-беглеривистиң ыдыы;
  4. Ногаан кадак – Чер-Иевис Бурганвывсты, долгандыр делегейивис болгаш ында баргү черлер ээлери;
  5. Кызыл кадак – Хүн Бурганы болгаш чемгерикчи болгаш багай чүвени аштап-арыглап турар ыдык ожук-оттуң чалбыыжы.

Тускай кадак[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Үстүнде айыткан беш аңгы кадактардан аңгыда, сес дагылдыг ак, көк өңнүг кадактар турар.

Оларны ада-иезинге, улуг назылыг өгбелеринге Шагаада сунуп чолукшуурда ажыглаар. Ооң аңгыда хүн, ай чуруктуг кара, азы кара-көк өңнүг кадактарны кижини сөөлгү оруунче хөөржүдүп үдеп тургаш ажыглаар.

Тутсуру[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Кадакты хүндүткээн кижизинге сунарда, кадактың аксын бээр кижизинче көргүзе мөгейбишаан тудар. Кадакты алган кижи харыы мөгейиг кылгаш, кадакты ийи холдап алгаш, дүргеш, хүндүткелдиг черже салыр. Кадакты сунарда, холдуң салааларын ооң-биле шуптузун шыппас.

Ону улуг эргектиң (матпаадырның) дөзүнге киир туткаш, адышка сыңыштыр салыр.

Кадактыг чолукшуур[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Ынчаар кадак сунуп чолукшуурдан аңгыда, «кадактыг чолукшуур» деп база бир ёзулал бар. Кадак сунуп чолукшуурда - кадакты ол кижиге бээр, а кадактыг чолукшуур ёзулал үезинде кадакты бербейн дедир ап алыр. Ындыг кадакты ээзи үргүлчү бодунга ап чоруур. Кандыг-даа хар-назылыг кижи-биле кадактыг чолукшуп болур. Кадактыг чолукшуурда, кадактың бир ужундан оң холдуң чажыг чажар салаазының иштинден хүн аайы-биле ийи катап ораагаш, биче салааның артыы талазынче бадырып алыр. Чолукшулга үезинде кадаан чолукшуп турар кижизиниң холунга салбайн, холдарының адаандан шенектерин тудуп чолукшуур.

Шыгжаары[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Үстүү-Хүрээде шыгжап каан кадактар

Кадакты сандай кырынга, чер кырынга, арыг эвес черлерге салып болбас.

Ону бедик азы ыдыктыг черге шыгжаар.

Дөзү[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

  • Ульяна Бичелдей. "Шагаага белеткенириниң, Шагааны байырлаарының ёзу-чурумунга болгаш сагыыр чаңчылдарынга хамаарыштыр сүмелер", солун "Шын", № 15 (18135), 2012 чылдың февраль 14.