Чаъш: Эде көрүлделер аразында ылгал
Эдилгениң тайылбыры чок |
Эдилгениң тайылбыры чок |
||
| Одуруг 3: | Одуруг 3: | ||
== Кижиниң чаъжы == |
== Кижиниң чаъжы == |
||
Бөмбүрзекке келген төлдүң бичии-даа бол дүгү бар болур. Эге үш чыл дургузунда тыва чанчыл ёзугаар кеспес дижир. Өңнүк үш хар чедерге, өг-бүле дой эрттирер. Дойга чоок дөргүл-төрел чыглыр. Өгде эң улуг кижи (кырган-ава азы кырган-ача), азы болза эң чедиишкинниг угааныг кижи эң бир дугаар хылбакты хачы-биле алыр. Хылбактаарының беритинде албан чагыглар биле алгып-йөрээп, хай-бачыт ырак болур дилектери-биле күзелдерин күзеп алгыыр. |
Бөмбүрзекке келген төлдүң бичии-даа бол дүгү бар болур. Эге үш чыл дургузунда тыва чанчыл ёзугаар кеспес дижир. Өңнүк үш хар чедерге, өг-бүле дой эрттирер. Дойга чоок дөргүл-төрел чыглыр. Өгде эң улуг кижи (кырган-ава азы кырган-ача), азы болза эң чедиишкинниг угааныг кижи эң бир дугаар хылбакты хачы-биле алыр. Хылбактаарының беритинде албан чагыглар биле алгып-йөрээп, хай-бачыт ырак болур дилектери-биле күзелдерин күзеп алгыыр. |
||
=== Кыс кижиниң чаъжы === |
|||
Чаъш - кыс кижиниң кежигүүнү-дүр, кыстың күжү чажында-дыр. Эртен эрте тургаш, чажын эртенги хүн херелдеринде ыяш дыргак-биле дыргаары күш бээр дижир. Дыраан чажындан адырылган (төктүп-баткан) чаъшты кыс кижи бокталдыр октавас ужурлуг. Хат-биле аас-кежигүүнү бөмбүрзекти долганып чоруп каар, аза аксынга алзыптар дижир. Кыс кижи аңгы хаптыг болур, чаъжын чыггаш отка читиптер, азы чыып чоруур дижир. Аңгы-аңгы чоннарда бо чаңчыл база бар. Чамдык чоннарда, чижелээрге, туркмен; каракалпак база узбек чоннарда авазы чыгган чажын чиңге узун чаштар (чиңге кежегелер) өрээш, хол-биле бөрт даарааш, аңаа кожуп чараш бөрт даарап кыстырып бээр. Кыс кижи өгленмээн шаанда тыва ёзулалдар-биле чажын чаңгыс кылдыр өрүүр, өгленген хүнден эгелеп ийи чара өрүүр. Ол болза өглүг-баштыг деп илереткени болур. |
|||
[[Аңгылал:!Main category|Ч]] |
[[Аңгылал:!Main category|Ч]] |
||
15:32, 28 Сес айның 2014 хевири
Чаъш, чаш (орус. Волосы) - кижиниң азы колдуу кезии чер кырында сүт-чемиштиглерниң бажының кырынга өзер тускай дүктер. Өскен турум ооң узуну 1-2 метр ажа берип болур.
Кижиниң чаъжы
Бөмбүрзекке келген төлдүң бичии-даа бол дүгү бар болур. Эге үш чыл дургузунда тыва чанчыл ёзугаар кеспес дижир. Өңнүк үш хар чедерге, өг-бүле дой эрттирер. Дойга чоок дөргүл-төрел чыглыр. Өгде эң улуг кижи (кырган-ава азы кырган-ача), азы болза эң чедиишкинниг угааныг кижи эң бир дугаар хылбакты хачы-биле алыр. Хылбактаарының беритинде албан чагыглар биле алгып-йөрээп, хай-бачыт ырак болур дилектери-биле күзелдерин күзеп алгыыр.
Кыс кижиниң чаъжы
Чаъш - кыс кижиниң кежигүүнү-дүр, кыстың күжү чажында-дыр. Эртен эрте тургаш, чажын эртенги хүн херелдеринде ыяш дыргак-биле дыргаары күш бээр дижир. Дыраан чажындан адырылган (төктүп-баткан) чаъшты кыс кижи бокталдыр октавас ужурлуг. Хат-биле аас-кежигүүнү бөмбүрзекти долганып чоруп каар, аза аксынга алзыптар дижир. Кыс кижи аңгы хаптыг болур, чаъжын чыггаш отка читиптер, азы чыып чоруур дижир. Аңгы-аңгы чоннарда бо чаңчыл база бар. Чамдык чоннарда, чижелээрге, туркмен; каракалпак база узбек чоннарда авазы чыгган чажын чиңге узун чаштар (чиңге кежегелер) өрээш, хол-биле бөрт даарааш, аңаа кожуп чараш бөрт даарап кыстырып бээр. Кыс кижи өгленмээн шаанда тыва ёзулалдар-биле чажын чаңгыс кылдыр өрүүр, өгленген хүнден эгелеп ийи чара өрүүр. Ол болза өглүг-баштыг деп илереткени болур.