Брахмагупта: Эде көрүлделер аразында ылгал

Википедия деп сайттан
Контент балаттынган Контент неметтинген
Agilight (чугаа | үлүг)
Эдилгениң тайылбыры чок
Agilight (чугаа | үлүг)
Эдилгениң тайылбыры чок
 
Одуруг 8: Одуруг 8:
| Гражданство = Индия
| Гражданство = Индия
| Научная сфера = [[математика]], [[астрономия]]
| Научная сфера = [[математика]], [[астрономия]]
}}
}}'''Брахмагупта''', '''Брамагупта''' ({{Lang-sa|ब्रह्मगुप्त}}, ок. 598—670) — индий {{Математик|Индия|VI чүс чыл}} болгаш {{астроном|Индия|VI чүс чыл}}. Удджайнда обсерваторияны удуртуп турган. Византияга болгаш ислам чурттарга астрономия сайзыраарынче илдең салдарны киирген, астрономнуг санаашкыннарга алгебраның аргаларын ажыглап эгелээн, тик, кадар болгаш казыыр хемчеглер-биле операцияларны киирген. Бистиң үеге чедир ооң кол чогаалы «Брахма-спхута-сиддханта» шыгжаттынып четкен  («Брахманың мергежээн өөредии», азы «Брахма системазын эде көргени»). Чогаалдың колдуу кезии астрономияга хамааржыр, ийи эгелери (12-ги биле 18-ки) математикага хамааржыр.
'''Брахмагупта''', '''Брамагупта''' ({{Lang-sa|ब्रह्मगुप्त}}, 598—670 хире) — индий {{Математик|Индия|VI чүс чыл}} болгаш {{астроном|Индия|VI чүс чыл}}. Удджайнда обсерваторияны удуртуп турган. Византияга болгаш ислам чурттарга астрономия сайзыраарынче илдең салдарны киирген, астрономнуг санаашкыннарга алгебраның аргаларын ажыглап эгелээн, тик, кадар болгаш казыыр хемчеглер-биле операцияларны киирген. Бистиң үеге чедир ооң кол чогаалы «Брахма-спхута-сиддханта» шыгжаттынып четкен  («Брахманың мергежээн өөредии», азы «Брахма системазын эде көргени»). Чогаалдың колдуу кезии астрономияга хамааржыр, ийи эгелери (12-ги биле 18-ки) математикага хамааржыр.


== Намдары ==
== Намдары ==

Сөөлгү 01:51, 25 Алды айның 2018 үениң хевири

Брахмагупта

санск. ब्रह्मगुप्तः

Төрүмел ады санск. ब्रह्मगुप्तः[5]
Төрүттүнген хүнү: 598[1][2][3]
Төрүттүнген чери:
Мөчээн хүнү: 670[4]
Мөчээн чери:
Эртем сферазы: математика[d]

Брахмагупта, Брамагупта (санск. ब्रह्मगुप्त, 598—670 хире) — индий математик болгаш астроном. Удджайнда обсерваторияны удуртуп турган. Византияга болгаш ислам чурттарга астрономия сайзыраарынче илдең салдарны киирген, астрономнуг санаашкыннарга алгебраның аргаларын ажыглап эгелээн, тик, кадар болгаш казыыр хемчеглер-биле операцияларны киирген. Бистиң үеге чедир ооң кол чогаалы «Брахма-спхута-сиддханта» шыгжаттынып четкен  («Брахманың мергежээн өөредии», азы «Брахма системазын эде көргени»). Чогаалдың колдуу кезии астрономияга хамааржыр, ийи эгелери (12-ги биле 18-ки) математикага хамааржыр.

Намдары[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Брахмагупта 598 чылда хире төрүттүнген. Ону «Брахма-спхута-сиддханта» деп номда бижип турган 628 чылда (Śaka 550) бодунуң харын 30 хар деп демдеглээн[8][9]. Брахмагупта ол үеде Gurjara династияның чериниң төвү хоорай Бхилламалга (амгы үеде Соңгү-Барыын Индияда Раджастхан штатта Бхинмал) төрүттүнген. Ооң адазы – Джиснугупта[10]. Вьяграмукхи чагырыкчының үезинде (ооң өмээржилгези-биле чадапчок) бооп чуртталгазының кол кезиин Бхинмалга эрттирген[11], ынчангаш ону Бхилламакарья (Бхилламадан башкы) деп-даа адап турган[12]. Брахмагупта Удджайнда астрономия обсерваториязынга удуртукчулап турган. Ук обсерватория, аңаа Варахамихира база ажылдап турган, бурунгу Индияның эң экизи турган.

Хүн биле Айның өжээнин алыр дээн Рахунуң бажы, оларны чамдыкта сыырыптар, ынчалдыр хүн азы айның туттуруушкуннарын тывылдырар-дыр

Брахмагуптаның шинчилелдеринче кончуг дег салдарны ооң чүдүкчү көрүштери салганнар. Бүзүрелдиг индуист болгаш ооң үезинде өскелерниң октаргайже көрүштерин шүгүмчүлеп турган, чижээ, Чер болза дескинип турар сфера дээн Ариабхатаның  көрүжүн[13]. Брахмагупта Ариабхата-биле хүн канчалдыр туттуруп турары дугайында база маргыжып турган[14]:

Кижилер аразында туттуруушкуннарны [Раху улунуң Бажы] Баш тывылдырбас деп турарлар бар. Ол дээрге көк меге-дир, чүге дизе ол Баш тывылдырып турар, а делегейниң колдуу кижилери ыяк ол тывылдырып турарын чугаалап турар. Ведаларда, Бурганның Сөзүнде, Брахманың аскындан "Баш туттуруушкуннарны тывылдырып турар" деп үнүп турар. А шуптувуска удурланып турар Ариабхата, ыдыктыг сөстерге өжээргеп, туттуруушкуннар Баш дузазы-биле эвес, а чүгле Ай болгаш Черниң хөлегезинден тыптып турар… Шак ындыг авторлар хамык көвей чонга чагыртыр ужурлуг, чүге дизе шупту Ведаларда чүүлдер — ыдыктыг.

Ариабхатаның ажылдарын билир-даа болза, Бхаскараның ажылдарын көргени билдинмес. Брахмагуптаның ажылдарында ол чылдарның өске астрономнарның ажылдарынче шүгүмчүлел көвей, а «Брахма-спхута-сиддхантаның» иштинде бижээн чүүлдери индус математиктерниң аразында сандаралды херечилеп турарлар. Чөрүшкээзиниң барымдаазы болза колдуунда арстрономнуг параметрлерин шилиири болгаш теориязы болган. Брахмагуптаның удурланыкчыларының теорияларын «Брахма-спхута-сиддханта» деп ажылының эгеки он ийи эгелеринде шүгүмчүлээн, а он үшкү болгаш он сески эгелеринде шүгүмчүлел чок болган.

Араб эртемден Аль-Бируни «Китаб аль-Хинд» (1035 хире) деп номунда индус астрономнарның идейлерин тайылбырлаан. Ажылында болза Брахмагуптаны эң улуг авторитет деп айтып турар.

Кол ажылдары[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Брахмагуптаның ийи кол ажылы билдингир: Brahmasphutasiddhanta (Брахма-спхута-сиддханта) (628), Khandakhadyaka (Кхандакхадьяка) (665)[15].

Брахма-спхута-сиддханта[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

«Брахма-спхута-сиддханта» («Брахманың мергежээн өөредии», азы «Брахма системазын эде көргени»[16]) — математиканы болгаш астрономияны бижээн Брахмагуптаның эң билдингир ажылы-дыр. Трактатты шүлүглеп бижээн, ында чүгле түңнелдерин шынзыдылга чокка бижээн. Ажылында 25 эге бар (өске дөстерде 24 эге биле таблицаларлыг капсырылга бар деп турар).

Баштайгы 10 эгелерде ол үениң астрономиязы дугайында ылаптыг сөзүглел болган, чадыкта оларны ажылдың бирги версиязы кылдыр санатынып турар, чүге дизе чүгле ол эгелерден тургустунган манускрипттер бар. Ол сөзүглелдиң ады безин бар – Daśādhyāyī. Ында болза, чижээ, долготаның ортаа болгаш алыс хемчээли, хүн эргилдезин санаары, хүн азы ай туттуруушкуннарын санаары, октаргай телоларының дээрге үнүп азы ажып кээри база чыскаалыры, үе аайы-биле туружун (эфемеридтер) санаар аргалар дугайнда бижээн.

Дараазында 15 эгелеринде бирги эгелеринге база хамаарышкан элээн немелделер бар, а оон математика эгелери база бар. Математиктиг эгелерде индий математиктерниң кол ийи аргаларын тайылбырлаан: «процедуралар математиказы», азы алгоритмнер, биле «үрезиннер математиказы», азы деңнелгелер. 12-ги эгениң адын «Математика» дээр, ында бөдүүн арфиметктиг операциялар, пропорциялар, чылзырларга болгаш одуругларга бодалгалар дугайында бижээн – ол бүгү Брахмагуптаның үезинде математиканың кол кезээ бооп турар. 18-ки эге, «Чажыкчы», алгебрага дорт хамаарылгалыг, ынчалза-даа ынчан ындыг термин турбаанда ону эгеде бирги бодалганың аайы-биле адаан.

VIII чүс чылдың ийиги чартыында, Аббасидтер динстиязындан Абу-ль-Аббас Абд-Аллах аль-Мамун (712—775) деп багдадтың халиви Индияга элчиннер-биле кады кээп чорааш, Удджайндан Кинках деп аттыг «Брахма-спхута-сиддхантага» даянган Индияның астрономия системазын башкылап турган эртемденни чалаан. Халиф ол номнуң араб дылче бижимел очулгазын чагыдып алган, ону 771 чылда математик болгаш философ Ибрахимом аль-Фазари күүсеткен. Таблица хевирлиг кылдыр (зиджа) херек тайылбыр болгаш сүмелерлиг кылган очулгазын «Улуг Синдхинд» деп адаан. Ал-Хорезми ук ажылды ажыглап, астрономия («Зидж ал-Хорезми») биле  арифметикага («Книга об индийском счёте») тураскааткан ажылдарын бижип чораан деп билдингир. XI чүс чылда ол очулганы латин дылче очулдурарга, туруштап санаар система нептерээн.

«Брахма-спхута-сиддханта» VII—IX чүс чылдарда кыдат математикер очулдуруп алганнар (эвээш дизе дөрт аңгы очулга билдингир), ынчалдыр ончуктап азы оннап санаар системаны кыдат эртемденнерге нептерээн. 1817 чылда математиктиг ийи эгелерни англи дылче Генри Томас Колбрук очулдурган.

860 чылда индий математик Prthudakasvami ук ажылга санал бижээн, ооң ады безин бар – Vāsanābhāṣya. Долу саналларның чүгле кезек манускриптери арткан. Ук эртем ажылының долу хевиринге база ооң аңгыда эгеки он эгелеринге кезек тускай саналдар база бар. Индига Брахмагуптаның ажылдарын 1902 биле 1966 чылдарда үндүрген.

Кхандакхадьяка[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Брахмагупта ийиги ажылын, Кхандакхадьяка (A Piece Eatable), 665 чылда бижээн[13]. Ол 8 эгеден тургустунган. Ук ажылында Брахмагупта элээн астрономнуг санаашкыннарны колдуу Ариабхатаның саналдаан системазы-биле тодарадып бөдүүнчүткен[17]. Ында болза синустарны санаар интерполяциялыг (чоокшулаткан) формула бар[10]. VIII чүс чылда Кхандакхадьяка ажылды араб дылче «Арканд» деп ат-биле очулдурган[17].

Кхандакхадьякага саналдар 864, 966, 1040, 1180 чылдарда бижиттинген, ооң чамдыызы чиде берген. Боду ном Калькуттага 1925 биле 1941 чылдарда парлаттынган. Англи дылче очулганы Сенгупта (Prabodh Chandra Sengupta) 1934 чылда күүсеткен.

Математикаже үүлези[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Брахма-спхута-сиддханта деп ажылында Брахмагупта тиктиң тодарадылгазын берген: санны бодундан казыыры. Кадар саннарны – хөреңги, казыыр саннарны – өре деп көрүп тургаш, кадар, казыыр саннар база тик-биле арифметиктиг операцияларны бир дугаар киирген кижилерниң бирээзи ол болган. Улаштыр Брахмагупта арифметиканы алгыдар дээш тикке үлээшкинниң тодарадылгазын берген. Брахмагуптаныы-биле болза[18],

  • Тикти тикке үлээни дээрге тик-тир;
  • Кадар азы казыыр саннарны тикке үлээни дээрге хемчекчизинде тиктиг үүрмек сан;
  • Тикти кадар азы казыыр санга үлээни тикке дең.

Брахмагупта хөй оранныг саннарның чагыжыгаштап көвүдедир үш аргаларны саналдаан (кол болгаш бөдүүнчүткен ийи), олар болза амгы үеде аргаларга дөмей бооп турар. Брахмагупта кол аргазын «gomutrika» деп адаан, ооң очулгазын Ифра «инектиң сидииниң траекториязы» (англ. "like the trajectory of cow's urine") деп берген.

Брахмагупта квадраттыг дазылдың чоокшуладып санаар аргазын саналдан, ол болза Ньютоннуң базымнап чоокшуладыр формулазынга (Newton-Raphson) дөп дөмей болган, дараазында кезек ax²+c=y² дег квадраттыг деңнелгелерни бодаар аргаларны, ax+c=by хевирлиг дорт деңнелгелер бодаар аргаларны дараалашкак үүрмек саннар аргазы-биле үндүрүп саналдаан.

«Квадраттарның түңү болза саннарның түңүн бирни немээн ийи катап көвей базымга көвүдеткеш, үшке үлээнинге дең. Кубтарның түңү болза бирден ол санга чедир түңнүң квадрады» деп бүзүредип тругаш, бирги n санның квадраттарының азы кубтарының түңүн бирги n санның түңү таварыштыр тодараткан. ... мынчалдыр бижип болур формулар шынзылга чокка көргүскен[19]

Кхандакхадьяка ажылында Брахмагупта ийиги аайның интерполяциялаан формулазын саналдаан, ол формула 1000 ажыг чыл соонда үндүрген Ньютон — Стирлингтиң интерполяциялаан формулазы онзагай таварылгазы болган. Ону тригонометриктиг таблицаларында синустуң утказын интерполяциялаар дээш ажыглап турган[20]. Формула f функцияның утказын аргументиниң утказын a + xh (кажан h > 0 биле −1 ≤ x ≤ 1, а функцияның утказы ук точкаларга a − h, a база a + h билдингир) a + h деп санааш, үнелеп турар. Ону дараазында дег бижиир:

мында Δ — бирги аайның үстүкү төнчү ылгалының оператору, ылавылаарга

Формула Брахмагупты для четырёхугольника

Брахмагупта долгандырыгның иштинде киир шыйдырган дөрт-булуңчуктуң шөлүн санаар форумланы саналдаан. Брахмагуптаның формулазы үш-булуңчукка Героннуң формулазын делгемчиткени бооп турар. Тодаргайлаарга, долгандырыгже киир шыйдырган a, b, c, d  талаларлыг болгаш p чартыкпериметрлиг дөрт-булуңчуктуң шөлү S

Ынчалза-даа Брахмагупта чүгле долгандырыгже киир шыйып болур дөрт-бүлүңчуктарга формула хамааржыр деп боду тадаратпаан боорга, кезек төөгүжүлер Брахмагупта чазыпкан деп турар.

Кандыг-бир үш-булуңчуктуң долгандырыының радиузун санаар Брахмагуптаның база бир формулазы бар:

мында a, b, c — үш булуңчуктуң талалары, ha, hb биле hc — ооң бедиктери.

Брахмагуптаның деңнелгелери[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Брахмагуптаның деңнелгелери утказы дээрге, ийи квадраттың түңүн өске ийи квадраттың түңүнге көвүдедиишкини ийи аңгы арга-биле санап болур ийи квадраттарның түңү бооп турар.

Чижээ,

Брахмагуптаның теоремазы[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Брахмагуптаның теоремазы AF = FD деп тайылбырлап турар

Долгандырыгже киир шыйган бот-боттарынга перпендикуляр диагональдарлыг дөрт-булуңчуктуң бар дижик. Диагональдарның белдиринден кандыг-бир талазынче перпендикулярны бадырыптаалыңар. Белдирден өске талазынче уламчылапкаш, ук перпендикуляр дөрт-булуңчуктуң удур талазын ийи дең кезекке чарып турар.

Брахмагуптаның бодалгазы[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Брахмагуптаның бодалгазы — циркуль биле шугумнуң дузазы-биле дөрт-булуңчукту дөрт талаларындан киир долгандырыгже киир шыяр[21]. Бир бодаан аргазы Аполлонийниң долгандырыын ажыглап турар.

Астрономияже үүлези[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Брахмагупта Черни бодунуң өзээн долганмас деп турган база Брахма-спхута-сиддханта деп ажылында чылдың узунун 365 хонук 6 шак 5 минут болгаш 19 секунд деп айыткан, ынчалза-даа дараазында Кхандакхадьяка ажылында чылдың узунун 365 хонук 6 шак 12 минут болгаш 36 секунда деп айыткан. Ийиги ажыдында утказын Ариабхатадан алган чадапчок.

Брахмагуптаның Брахма-спхута-сиддханта ажылында бижээн астрономнуг билиглери ооң шинчилелдери болгаш эртем угааны бедик деңнелдиг деп бадыткап турар. Иет, Брахмагупта ажылының «Айнын туттуруушкуну дугайында» деп чедиги эгезинде Айның Черден ыраа, Хүнге бодаарга ырак деп нептерээн үзелди буруу шапкан[22].

7.1. Бир эвес Ай Хүнден бедик болза, ооң Хүнге чоок талазы үргүлчү чырык болур ужурлуг.

7.2. Шак ынчалдыр, Айның Хүн-биле чырык талазы үргүлчү көскү, а чырык эвес талазы үргүлчү көзүлбес артар боор ужурлуг.

7.3. Айның чырыы [Айның чырык талазы] Хүннүн талазынче улгадып турар. Чырык чартык айның төнчүзүнде чартыы чырык болгаш өскези караңгы. Ынчангаш, чартык айның мыйыстарын санап болур.

Брахмагупта тайылбырлаан: Ай Хүнге бодаарга Черге чоок болганында, ооң чырыының деңнели Хүн биле Айның аразында туруштан хамааржыр, ынчангаш он утканы ийилдирзи дээр телоларының булуңнарындан санап болур.

Брахмагуптаның астрономияже кол үүлези болза дээрде телоларның үе аайы-биле туруштарын санаар арагалары (эфемеридалар), оларның үнерин база кирерин, чыскаалы, база хүннүң биле айның туттуруушкуннарын санаар аргалары бооп турар. Брахмагупта Черни калбак азы хос деп турар пураннарның космологиязын шүгүмчүлеп турган. Ол болза Чер биле дээр сфера хевирлиг болгаш Чер шимчеп турар деп турган. 1030 чылда газневид астроном Абу аль-Райхан аль-Бируни «Та’рих аль-Хинд» деп ажылында Брахмагуптаның ажылынга санал арттырган. Бируниниң демдеглээни-биле: Черни борбак деп турар теорияның шүгүмчүлекчилерниң саналдарынга («Бир эвес ындыг болза, даштар бронаш ыяштар черден аңдарлып тургай») Брахмагупта мынчалдыр харыылаан:

«Харын-даа дедир эвеспе, бир эвес ындыг болза, Чер бодунуң хевирин минута ишти безин тудуп шыдавас болур. […] Шупту аар хамык чүве черниң ортузунче чүткүүр […] Чер шупту талазындан дөмей. Черде шупту кижилер турар, база шупту аар хамык чүве черже бойдустуң хоойлузу-биле аңдарлыр, чүге дизе шупту чүүлдерни чоокшулай тыртып тудары – Черниң бойдузу-дур, шак ынчалдыр сугнуң — агар, оттуң — кывар, хаттың — шимчедир бойдузу-дур … Чер — дың чаңгыс чавыс чүүл-дүр, шупту чүүлдерни кайнаар-даа октаар болза ынаар дедир эглир, ооң соонда оон ыравастаар».

— Брахмагупта, Брахма-спхута-сиддханта (628) (cf. al-Biruni (1030), Indica)

Черниң аар күжү дугайында Брахмагупта мынча диген:

«Бүдүмелдер черже аңдарлыр, чүге дизе Черниң бойдузу ындыг — бодунче чоокшулай тырттар, шак ынчалдыр сугнуң бойдузу - агар.»

— Thomas Khoshy, Elementary Number Theory with Applications, Academic Press, 2002, p. 567. ISBN 0-12-421171-2.

Чогаалдары[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Брахмагуптаның кол ажылы, «Брахманың мергежээн өөредии» («Брахма-спхута-сиддханта», 628)[23], 25 үлештиг бооп турар:

  1. О состоянии земного шара и форме неба и земли.
  2. Об оборотах светил и об определении времени; о том, как находить средние положения светил; об определении синуса дуги.
  3. О составлении таблицы светил.
  4. О трёх проблемах, а именно: о тени, о истекшей части дня и о гороскопе; а также о том, как выводить одно из них из другого.
  5. О том, как светила появляются из-за лучей Солнца и как они скрываются за ними.
  6. О том, как показывается молодой месяц, и о его двух рогах.
  7. О затмении Луны.
  8. О затмении Солнца.
  9. О тени Луны.
  10. О соединении и противостоянии светил.
  11. О широтах светил.
  12. О критике того, что содержится в книгах и таблицах, и о различении правильного от неправильного.
  13. Об арифметике и её применении в исчислении расстояний и в других случаях.
  14. Об уточнении среднего положения светил.
  15. Об исправлении таблицы светил.
  16. О точном исследовании трёх проблем.
  17. Об отклонении затмений.
  18. О точном определении появления молодого месяца и его двух рогов.
  19. О методе «куттака».
  20. О расчётах в размерах стихов и метрике.
  21. Об окружностях и инструментах.
  22. О четырёх мерах времени — по Солнцу, по восходу, по Луне и по лунным станциям.
  23. О знаках для чисел и цифр в стихотворных сочинениях по этому предмету.
  24. О доказательствах, не использующих математику.

Брахмагуптаның ийиги ажылы, «Кхандакхадьяка» (655), астрономияның фундаменталдыг ажыл бооп турар.

Парлалгалары[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

  • Brahmagupta. Brahma-Sphuta-Siddhanta. New Delhi, 1966. vol. 1.

Демдеглелдер[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

  1. Архив по истории математики Мактьютор — 1994.
  2. 2,0 2,1 Hayashi T. Encyclopædia Britannica#көжүрүлге Майык:ref-en-gbEncyclopædia Britannica, Inc., 1768.
  3. (unspecified title)Детройт: Charles Scribner's Sons, 2008. — ISBN 978-0-684-31559-1
  4. https://www.britannica.com/biography/Brahmagupta
  5. Record #39509380, Record #5512168048998138410009, Record #262788383, Record #265765392, Record #210451344 // VIAF (х.)[Dublin, Ohio]: OCLC, 2003.
  6. https://books.google.cat/books?id=o9XWEAAAQBAJ&pg=PA139 — С. 139.
  7. 7,0 7,1 https://books.google.cat/books?id=aBHSc2hTfeUC&pg=PA181 — С. 181.
  8. Brahmagupta, Bhaskara, Henry-Thomas Colebrooke, 1817, p. xxxv-xxxvi.
  9. Brahmagupta. Encyclopedia of World Biography (2006). Хынааны 2013 Сес айның 20.
  10. 10,0 10,1 J J O'Connor and E F Robertson. Brahmagupta. MacTutor History of Mathematics archive. Хынааны 2013 Сес айның 20. Архивтээн 2013 Тос айның 15.
  11. Plofker, 2007, p. 418—419.
  12. Brahmagupta. Complete Dictionary of Scientific Biography. Хынааны 2013 Сес айның 20.
  13. 13,0 13,1 Takao Hayashi. Brahmagupta. Энциклопедия Британника. Хынааны 2013 Сес айның 20. Архивтээн 2013 Тос айның 16.
  14. Еремеева А. И., Цицин Ф. А. История астрономии. Указ. соч., стр. 111.
  15. Pearce Ian. Brahmagupta, and the influence on Arabia. MacTutor History of Mathematics archive. Хынааны 2013 Сес айның 20. Архивтээн 2013 Тос айның 15.
  16. Брахмагупта. Большая советская энциклопедия. Хынааны 2013 Сес айның 20.
  17. 17,0 17,1 Katz V. J., Imhausen A. История человечества. — Издательский дом Магистр-Пресс, 2003. — Т. IV. VII-XVI века. — P. 410-412. — 796 p.  (орус)(рус.)
  18. Plofker, 2007, p. 428—434.
  19. Plofker, 2007, p. 428-434.
  20. Joseph George G. The Crest of the Peacock. — Princeton, NJ: Princeton University Press, 2000. — P. 285-286. — ISBN 0-691-00659-8.Joseph George G. The Crest of the Peacock. — Princeton, NJ: Princeton University Press, 2000. — P. 285-286. — ISBN 0-691-00659-8..
  21. В. В. Прасолов, Задачи по планиметрии
  22. Plofker, 2007, p. 419—420.
  23. Брахмагупта // Большой Энциклопедический словарь. 2000

Улай көр.[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Литература[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

  • Ван дер Варден Б. Л. Уравнение Пелля в математике греков и индийцев. Успехи математических наук, 31, вып. 5(191), 1976, с. 57-70.
  • Володарский А. И. Очерки истории средневековой индийской математики. — М.: Наука, 1977.
  • Юшкевич А. П. История математики в средние века. — М.: Физматгиз, 1961.
  • Gupta R. C. Brahmagupta’s formulas for the area and diagonals of a cyclic quadrilateral. The Mathematics Education, 8, 1974, p. 33-36.
  • Sarasvati Amma T. A. Geometry in ancient and medieval India. Delhi: Motilal Banarsidass, 1979.
  • История математики, т.1, М., 1970.
  • Еремеева А. И., Цицин Ф. А. История астрономии (основные этапы развития астрономической картины мира). Изд. МГУ, 1989.

Шөлүглер[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

  • Викишыгжамырның логотиви Викишыгжамырда Брахмагупта деп темага хамаарышкан медиафайлдар бар.
  • Брахмагупта // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978. (Проверено 15 августа 2013)