Лавлейс, Ада

Википедия деп сайттан

Ада Лавлейс

англ. Augusta Ada King, Countess of Lovelace

Портрет
Төрүттүнген хүнү 1815 декабрьның 10(1815-12-10)[1][2][3][…]
Мөчээн хүнү 1852 ноябрьның 27(1852-11-27)[4][2][3][…] (36 хар)
Чурт
Ашаа азы кадайы Уильям Кинг[d][5]
Автограф

Авгу́ста А́да Кинг (төрүттүнгенде Ба́йрон), графиня Ла́влейс (англ. Augusta Ada King Byron, Countess of Lovelace), Ада Лавлейс кылдыр билдингир(1815 чылдың декабрь 10, Лондон, Великобритания — 1852 чылдың ноябрь 27, Лондон) — британ херээжен математик. Бүдүн делегейде Чарльз Бэббиджтиң чогаадып тургускан билиг санаар машиназының тайылбырын кылган кижи кылдыр билдингир Чер кырында бир дугаар (ол машинага) программаны бижээн. Төөгүде бир дугаар программист кылдыр билдингир.

Намдары[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Төруттүнген хүнү — 1815 чылдың декабрь 10[6][7], Ада болза британ шулүкчү Джордж Гордон Байроннуң база ооң өөнүң ишти Анна Изабелла Байроннуң (Анабелла) чаңгыс уруу турган. Анна Изабелла Байрон өг-бүлези найыралдыг эки чурттап чоруур үезинде математикага эмин эрттир сонуургалы дээш өөнүң ээзинден «Параллелограммнар кадыны / Королева параллелограммов» деп шола ат алган. Байрон уруун бир дугаар болгаш сөөлгү катап төрүттүнген соонда бир ай болгаш көрген. 1816 чылдың апрель 21-де чарлыыр кылдыр билдириишкинге ат салгаш, Англиядан олчаан чорупкан.

Бичии уругнуң адын Огаста (Августа) деп Байроннуң кады төрээн угбазының ады-биле адаан. Ада-иези чарылган соонда, авазы база авазының төрелдери ону ол ат-биле кажан-даа адавайн чораан, Ада деп адап турганнар. Ол байтык өг-бүлезиниң хууда библиотеказындан ооң ачазының номнарын шуптузун ап каапкан турган.

Авазы чаа төрүттүнген уруун ада-иезинге хаапкаш, кадыкшылын экижидип аян-чорук кылып чорупкан. Ол аян-чоруктан ол кажан бичии уругну кижизидер үе чеде бергенде эглип келген. Ооң аңгы-аңгы намдарларында Аданың авазы-биле хамаарылгаларының дугайында каш аңгы барымдаалар бар. Бир кезектеринде Ада авазының чанынга ооң кижизидилгезинде кол черни ээлеп чораан деп турар, чамдыктарында Ада ада-иезиниң кайызын-даа орта билбес деп турар.

Өөредилгези база сонуургалы[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Авазы Аданы өөредир кылдыр бодунуң башкызы — шотланд математик Огастес де Морганны база сураглыг Мэри Сомервилльди чалап алган. Мэри бичии Адага ылап-ла дириг чижек болган.

Ада он чеди харлыг апаарга, ону хаан биле кадынга ужураштырып таныштырган. Чарльз Бэббиджтиң адын чалыы кыс Ада Байрон дүштеки чем үезинде Мэри Сомервилльден дыңнаан. Каш неделя болганда, 1833 чылдың июнь 5-те, олар бир дугаар ужурашканнар. Чарльз Бэббидж оларның найыралдажып алган үезинде, бир чартык чүс чыл бурунгаар сер Исаак Ньютон ышкаш, Кембридж университединиң математика кафедразының профессору турган. Чоорту ол оон-даа өске ол үениң чырык баштыг кижилери-биле найыралдажып алган: Майкл Фарадей, Дэвид Брюстер, Чарльз Уитстон, Чарльз Диккенс база өскелер-даа.

Ол эрге дужаалынга олурарының бертинде каш чыл бурунгаар Бэббидж чээрби дугаар демдекке чедир санаптар билиг санаар машинаның тайылбырын доозупкан. Премьер-министрниң столунуң кырынга рычаг-биле ажылдадыр дыка хөй кезектерден тургустунган механизмнер чураан чуруктары чыдыпкан. 1823 чылда Чер кырында бир дугаар «Большая разностная машина Бэббиджа» деп компьютерни кылып эгелээри-биле ашкаландырыышкынны үндурүп эгелей берген. Ол компьютерниң тудуу он чыл уламчылап келген, 1933 чылда ашкаландырыышкынны соксаткан.

Ада Лавлейстиң чуруу, 1836 чыл.

Өг-бүлези[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

1835 чылда Ада Байрон 29 харлыг Кингтерден 8-ки барон Уильям Кинг-биле өгленип алган. Удатпаанда ол лорд Лавлейс апарган. Олар үш ажы-төлдүг турганнар: Байрон, (12 май 1836 чыл), Анабелла (Леди Энн Блюн) 22 сентябрь 1837 чыл, Ральф Гордон (2 июль 1839 чыл). Адага бодунуң сорулгазынче чүткүлүнге өөнүң ээзи-даа, үш ажы-төлү-даа шаптык болбаан.

Кол ажылы[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

1842 чылда Чарльз Бэббидж Турин университединче аналитиктиг машина дугайында лекция номчуур кылдыр чалаттырган турган. Аныяк итальян инженер база Италияның келир үеде премьер-министри Луиджи Менабреа ол лекцияны француз дылда дыңнап бижип алган, ол-ла чылын ону Женеваның Хөй-ниити библиотеказынга парлап үндүрген. Бэббиджтиң эжи, чогаадыкчы Чарльз Уитстон графиня Лавейсти Менабреаның бижээн чүүлүн англи дылче очулдургаш, тайылбырлыг кылдыр бижиирин дилээн. Леди Лавлейс ол ажылче бир чыл ажыг үезин чарып келгеш, 52 арын Менабреаның бижээн чүүлүнден элээн улуг ажылын парлап үндүрген.

Тайылбырларының бирээзинде билиг санаар машинага Ада "Бернуллиниң саннарын" санаар алгоритмни тайылбырлап турар. Ол чүүлдү компьютерге үндүрер бир дугаар программа-дыр деп соонда эртемденнер түңнээн. Бо чылдагаан-биле Ада Лавлейс делегейде бир дугаар программист деп санаттынып турар. Ынчалза-даа Бэббиджтиң машиназы Аданың чуртталгазында-даа кылдынмаан. Оон артык Ада Лавлейс бодунуң бижиктеринде келир үеде билиг санаар машина алгебраның формулаларын тургузар, аялга бижиир, чуруктар чуруур болгаш ол үеде эртемниң дүжеп-даа четпези оруктарны айтыр деп баш бурунгаар бижээн.

Чок болганы[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Ада Лавлейс 1852 чылдың ноябрь 27-де рак эмнээр дээш ханнаашкын үезинде чок болган. Ачазы база 36 харлыында ханнаашкын үезинде чок болганы төөгүге билдингир.

Сактыышкын[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Көк табличка

1975 чылда Американың Каттышкан Штаттарының Камгалал яамызы программированиениң ниити дылын чогаадып тургузарының эгелээниниң дугайында чарлаан болгаш «Ада» деп адаан дылдыың адын болгаш проектизин бадылаан. 1980 чылдың декабрь 10-да программирование дылының стандарттары бадылаттынган.

Демдеглелдер[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

  1. Bibliothèque nationale de France идентификатор BNF (фр.): платформа открытых данных — 2011.
  2. 2,0 2,1 Архив по истории математики Мактьютор — 1994.
  3. 3,0 3,1 Encyclopædia Britannica (англ.)
  4. Байрон, Джордж-Ноэль-Гордон // Энциклопедический словарь / под ред. И. Е. АндреевскийСПб.: Брокгауз — Ефрон, 1891. — Т. IIа. — С. 726—730.
  5. Kindred Britain
  6. Петров Ю. П. Ошибка: не задан параметр |эге ады в шаблоне {{парлаан чүүл}}. — ISBN 5941576897.
  7. Гайфулина Д. А., Хакимова Э. Р. Ошибка: не задан параметр |эге ады в шаблоне {{парлаан чүүл}}. — ISBN 978–5–8064–2095–5.Майык:Ref-pdf

Литература[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

  • James Essinger. Ada's Algorithm: How Lord Byron's Daughter Ada Lovelace Launched the Digital Age. — Melville House, 2014. — ISBN 9781612194080.
  • Dorothy Stein. Ada: A Life and a Legacy. — MIT Press, 1985. — (Mit Press Series in the History of Computing). — ISBN 9780262192422.
  • Betty Alexandra Toole. Ada, the Enchantress of Numbers: Poetical Science. — Critical Connection, 2010. — ISBN 9780615397269.

Шөлүглер[эдер | вики-сөзүглелди эдер]