Иви

Иви

Иви малдың аттары болгаш назыны:

Мынды – кыс иви, анайлыг иви.

Эдер – бугазы, бүдүрүкчү мал. Бир эдерниң мындылары бир чүс, ийи чүс болгулаар. Алдын хире бөлүк мындылар бар болза, оларның аразынга бир эдер чоруур. Ивилерниң эдержир үелери тос болгаш он айлар. Үш хар ажып, дөрт харже кирип чорааш, ивилер эдержир. Эдерни мунмас, чугула херек апарза, бичии чаштар мунар. Мынды бир чыл болгаш анайлаар.

Богона – эдер херек чок апаарга, азы улгады бээрге, чазап кааптар, ооң адын богона дээр.эдерни мунмас, богона апаарга хөлге кылдыр мунар. Анай – ивиниң чаа төрээн оглу – анайы. Мындының чаш оглу эр-даа, кыс-даа болза, анай дээр. Назыны бирден ийи хар чедир. Бо чылын төрээн чүвелерни анайлар дээр, бир хардан ийи хар чедир чүвелерни куу анайлар дээр.

Таспан – бир хар чедир эр-даа, кыс-даа чүвелер. Мындының бир харга чедир анайын таспан дээр.

Дөңгүр – ийи харлыг эр чүве, чазаваан-акталаваан чүве болур.

Мынчак – ийи хар чедир кыс чүве, эге төрүвээн кыс чүве болур.

Дүктүг-мыйыс – ол болза ийи хар ажыг эр чуве.

Мынды – дөрт хардан өөрү кыс ивилер.

Куудай – үш болгаш дөрт харлыг чазап каан чүве. Куудай эмдик хевээр болур, ынчангаш ону хөлге кылдыр мунмас.

Чары – чазап каан иви, ону мунар кылдыр өөредип каан. Үштен дөрт хар үезинде чарыны мунар кылдыр өөредир болгаш кырыыжеге чедир хөлге болур.

Хокаш – ниити чассыткан ат азы хокаштар дээр, ивилер дээр.

Хур анай – ол болза эр-даа, кыс-даа бир харлыг анайны хур анай дээр. Эр хур анайны дөңгүр дээр, кыс хур анайны мындыжак дээр.

Иви мал колдуунда чээрби хар чедир чурттаар.

Дөзү

1. Моңгуш КЕНИН-ЛОПСАҢ: ТЫВА ЧАҢЧЫЛ. Тыва чоннуң ыдыктыг чаңчылдары. – Тувинские традиции. Книга вторая: священные традиции тувинского народа. – Кызыл: Тувинское отделение педагогического общества при Министерстве образования республики Тыва: Издательство “Новости Тувы”, 1999. На тувинском языке. 352 с.