Чаъш: Эде көрүлделер аразында ылгал

Википедия деп сайттан
Контент балаттынган Контент неметтинген
Эдилгениң тайылбыры чок
Көпек (чугаа | үлүг)
Одуруг 7: Одуруг 7:
Чаъш - кыс кижиниң кежигүүнү-дүр, кыстың күжү чажында-дыр. Эртен эрте тургаш, чажын эртенги хүн херелдеринде ыяш дыргак-биле дыргаары күш бээр дижир. Дыраан чажындан адырылган (төктүп-баткан) чаъшты кыс кижи бокталдыр октавас ужурлуг. Хат-биле аас-кежигүүнү бөмбүрзекти долганып чоруп каар; аза аксынга алзыптар дижир. Кыс кижи аңгы хаптыг болур, чаъжын чыггаш отка читиптер, азы чыып чоруур дижир. Аңгы-аңгы чоннарда бо чаңчыл база бар. Чамдык чоннарда, чижелээрге: туркмен, каракалпак, узбек база уйгур чоннарда авазы уруунга хол-биле бөрт даарааш, бодунун чыгган чажын чиңге узун чаштар (чиңге кежегелер) өрээш, чараш бөртке кожуп белек кылдыр сунар. Кыс кижи өгленмээн шаанда тыва ёзулалдар-биле чажын чаңгыс кылдыр өрүүр. Өгленген хүнден эгелеп ийи чара өрүүр. Ол болза өглүг-баштыг деп илереткени болур.
Чаъш - кыс кижиниң кежигүүнү-дүр, кыстың күжү чажында-дыр. Эртен эрте тургаш, чажын эртенги хүн херелдеринде ыяш дыргак-биле дыргаары күш бээр дижир. Дыраан чажындан адырылган (төктүп-баткан) чаъшты кыс кижи бокталдыр октавас ужурлуг. Хат-биле аас-кежигүүнү бөмбүрзекти долганып чоруп каар; аза аксынга алзыптар дижир. Кыс кижи аңгы хаптыг болур, чаъжын чыггаш отка читиптер, азы чыып чоруур дижир. Аңгы-аңгы чоннарда бо чаңчыл база бар. Чамдык чоннарда, чижелээрге: туркмен, каракалпак, узбек база уйгур чоннарда авазы уруунга хол-биле бөрт даарааш, бодунун чыгган чажын чиңге узун чаштар (чиңге кежегелер) өрээш, чараш бөртке кожуп белек кылдыр сунар. Кыс кижи өгленмээн шаанда тыва ёзулалдар-биле чажын чаңгыс кылдыр өрүүр. Өгленген хүнден эгелеп ийи чара өрүүр. Ол болза өглүг-баштыг деп илереткени болур.


=== эр кижиниң чаъжы ===
=== Эр кижиниң чаъжы ===
Шаг-шаанда тыва эр кижи узун чаъш (кежеге) эдилээр турган. Узун чажы ооң чон аразында байдалын(статузун) илередир турган. Өөнүң ишти өөнүң ээзиниң чажын чараштыр өрүп бээр. Эр кижи кылаң кара чажы-биле мага-бодун, күжүн, угаан-дуружун, арыг-силии болгаш дурум болуп сөс ээзи болганын көргүзер чораан. Өгнүң эриин ажарда, узун орукче аңнап азы шеригче унерде, эр кижи чажын хөйлеңинге чажырып алыр турган. Дайзын удурланыкчыга туттургаш чер чурттун садкан, мегечи азы багай орук кылган эр кижинин чажын кескеш, чонга "Изгой/саттыныкчы/мегечи" болгаш оон-даа өске(о.ө.) чуулдуни ырактан билдирер чораан арга дыр.
Шаг-шаанда тыва эр кижи узун чаъш (кежеге) эдилээр турган. Узун чажы ооң чон аразында байдалын (статузун) илередир турган. Өөнүң ишти өөнүң ээзиниң чажын чараштыр өрүп бээр. Эр кижи кылаң кара чажы-биле мага-бодун, күжүн, угаан-дуружун, арыг-силии болгаш дурум болуп сөс ээзи болганын көргүзер чораан. Өгнүң эриин ажарда, узун орукче аңнап азы шеригче унерде, эр кижи чажын хөйлеңинге чажырып алыр турган. Дайзын удурланыкчыга туттургаш чер чурттун садкан, мегечи азы багай орук кылган эр кижинин чажын кескеш, чонга "Изгой/саттыныкчы/мегечи" болгаш оон-даа өске(о.ө.) чуулдуни ырактан билдирер чораан арга дыр.
Ынчалза-даа ламаларның чажы чок, баштары тас чорууру аңгы айтырыг-дыр.
Ынчалза-даа ламаларның чажы чок, баштары тас чорууру аңгы айтырыг-дыр.
Эр кижиниң чажы эрниң күжүн илередир турган. Кысты алып өгленгенде, эр биле кыстың чаъштарын иелери салып, дыргак-биле йөрээп дыраар. Ийилдирзин чаңгыс черге оргускаш, алгып-йөрээп, экини күзеп чагывышаан ийи чаъшты чаңгыс чавага кылдыр өрүүр. Бо чаңчыл болза ийи өгнүң чаңгыс өг-бүле болуп тургустунганын илередир.
Эр кижиниң чажы эрниң күжүн илередир турган. Кысты алып өгленгенде, эр биле кыстың чаъштарын иелери салып, дыргак-биле йөрээп дыраар. Ийилдирзин чаңгыс черге оргускаш, алгып-йөрээп, экини күзеп чагывышаан ийи чаъшты чаңгыс чавага кылдыр өрүүр. Бо чаңчыл болза ийи өгнүң чаңгыс өг-бүле болуп тургустунганын илередир.



[[Аңгылал:!Main category|Ч]]
[[Аңгылал:!Main category|Ч]]

15:20, 19 Бир айның 2015 хевири

Чаъш, чаш (орус. Волосы) - кижиниң азы кол кезии чер кырында сүт-чемиштиглерниң бажының кырынга өзер тускай дүктер. Өскен турум ооң узуну 1-2 метр ажа берип болур.

Кижиниң чаъжы

Бөмбүрзекке келген төлдүң бичии-даа бол дүгү бар болур. Эге үш чыл дургузунда тыва чанчыл ёзугаар кеспес дижир. Өңнүк үш хар чедерге, өг-бүле дой эттирер. Дойга чоок дөргүл-төрел чыглыр. Өгде эң улуг кижи (кырган-ава азы кырган-ача), азы болза эң чедиишкинниг угааныг кижи эң бир дугаар хылбакты хачы-биле алыр. Хылбактаарының бертинде албан чагыглар биле алгып-йөрээп, хай-бачыт ырак болур дилектери-биле күзелдерин күзеп алгыыр.

Кыс кижиниң чаъжы

Чаъш - кыс кижиниң кежигүүнү-дүр, кыстың күжү чажында-дыр. Эртен эрте тургаш, чажын эртенги хүн херелдеринде ыяш дыргак-биле дыргаары күш бээр дижир. Дыраан чажындан адырылган (төктүп-баткан) чаъшты кыс кижи бокталдыр октавас ужурлуг. Хат-биле аас-кежигүүнү бөмбүрзекти долганып чоруп каар; аза аксынга алзыптар дижир. Кыс кижи аңгы хаптыг болур, чаъжын чыггаш отка читиптер, азы чыып чоруур дижир. Аңгы-аңгы чоннарда бо чаңчыл база бар. Чамдык чоннарда, чижелээрге: туркмен, каракалпак, узбек база уйгур чоннарда авазы уруунга хол-биле бөрт даарааш, бодунун чыгган чажын чиңге узун чаштар (чиңге кежегелер) өрээш, чараш бөртке кожуп белек кылдыр сунар. Кыс кижи өгленмээн шаанда тыва ёзулалдар-биле чажын чаңгыс кылдыр өрүүр. Өгленген хүнден эгелеп ийи чара өрүүр. Ол болза өглүг-баштыг деп илереткени болур.

Эр кижиниң чаъжы

Шаг-шаанда тыва эр кижи узун чаъш (кежеге) эдилээр турган. Узун чажы ооң чон аразында байдалын (статузун) илередир турган. Өөнүң ишти өөнүң ээзиниң чажын чараштыр өрүп бээр. Эр кижи кылаң кара чажы-биле мага-бодун, күжүн, угаан-дуружун, арыг-силии болгаш дурум болуп сөс ээзи болганын көргүзер чораан. Өгнүң эриин ажарда, узун орукче аңнап азы шеригче унерде, эр кижи чажын хөйлеңинге чажырып алыр турган. Дайзын удурланыкчыга туттургаш чер чурттун садкан, мегечи азы багай орук кылган эр кижинин чажын кескеш, чонга "Изгой/саттыныкчы/мегечи" болгаш оон-даа өске(о.ө.) чуулдуни ырактан билдирер чораан арга дыр. Ынчалза-даа ламаларның чажы чок, баштары тас чорууру аңгы айтырыг-дыр. Эр кижиниң чажы эрниң күжүн илередир турган. Кысты алып өгленгенде, эр биле кыстың чаъштарын иелери салып, дыргак-биле йөрээп дыраар. Ийилдирзин чаңгыс черге оргускаш, алгып-йөрээп, экини күзеп чагывышаан ийи чаъшты чаңгыс чавага кылдыр өрүүр. Бо чаңчыл болза ийи өгнүң чаңгыс өг-бүле болуп тургустунганын илередир.