Кускун биле үгү
Кускун биле үгү (Тондук Салчак Дамдынович ыткан)
Шыяан ам. Эрте-бурун, эңге-доңга шагда чүвең иргин ийин.
Очур-Чандан тайганың баарында калбак кара эзимниң иштинге Үгү биле Кускун ийи ужуражып кээп-тир.
Кускун олургаш:
- Сенден мен артык, каш янзы дылды билир мен - деп-тир эвеспе оң.
Үгү олургаш:
- Мен сенден ажыг мен, тос дылды доозазын билир кижи мен - деп маргыжып олурган ийин.
Үгү-даа чүзү боор, чаш уруг өттүнүп алгырып, дилги өттүнүп чаккырып, эдип-даа олурган эвеспе.
Кускун-даа чүгле "коңгук-коңгук, кык-кык" эдер боордан башка, чүнү-даа билбес эдип орда, хову дагның Чаашкадай деп кужу ужуп келгеш:
- Мен олурумда, "Дыл билир мен" деп, хей-ле ынчап олур силер. Черле силерден артык, чеден бир дылды билир амытан мен боор мен - деп-тир эвеспе.
Кижи өттүнүп сыгырар, күшкүрер, мал өттүнүп эдер, киштээр. Дээлдиген өттүнүп киштеп эдер. Сайлык, баарзык, сааскан, хамнаарак, өрге, күске болгаш оранның чивирлиг куш бүрүзүнүң үнүн доза өттүнер, оларның аажызынын доозазын чаңнап тургаш, көргүзер, аастыг-дылдыг араатан бүгүдегезин шуптузун билир болган.
Аң-мең оранын шуптузун чугаалап бергеш:
- Мен олурумда, хей-ле маргыжып олур силер - дээш, ховузунче караш кылдыр, даанче далдырт кылдыр ужуп чоруй барып-тыр эвеспе.
Шыяан ам, Кускун олургаш:
- Ханга хоптак, чазый-чилби Үгү сээң төөгүңде аргага оъттап чораан эликтиң ооргазын орта тепкеш, эликтиң маңынга шыдашпайн, бир будуң-биле дытка тепкеш, чавааң чара соктуруп алган чүве дээни кай - деп, Үгүнүң төөгүзүн одап, сөглеп олурган иргин.
Үгү олургаш:
- Кускун, сен ындыг-ла эки чүве болдуң дизе, удуп чыткаш Үгүнүң караан соктай бергеш, туттуруп чиртип каан чүве дивежикпе - деп, Кускуннуң төөгүзүн одап, сөглеп орган иргин ийин.
Шыяан ам, Үгү олургаш:
- Бир эвес кускун сен дүне ужуп чоруур болдуң бизе, боскуң одура теп каар мен - деп хыы ханмайн, кыжанып олурган иргин.
Кускун олургаш:
- Бир эвес Үгү сен хүндүс ужуп чоруур болдуң бизе, карааң деже шаап өлүрүп каар мен - деп кыжанып орган иргин.
Оон уламы-биле хүндүс боорга, Кускуннуң караанга Үгү көстүп ужуп болбас, дүне боорга Үгүнүң караанга Кускун көстүп ужуп болбас болган төөгүлүг амытаннар чүвең иргин.
Олар-даа ол хевээр баардылар. Ону-даа ол хевээр тоолдадым.