Чимит, Чили Санчик оглу
Чили Санчик оглу Чимит (азы Чили Санчык оглу Чимит) (орус. Чили Санчикович Чимит) (1914ч төр., Сүт-Хөл кожууннуң Кара-Чыраа) – Тыва Республиканың баштайгы ужудукчуларының бирээзи, Тыва Авиацияның тургузарынга улуг хуузун киирген башкы.
Намдары[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
Чили Чимит 1914 чылда Сүт-Хөл кожууннуң Кара-Чыраа деп черге арат өг-бүлеге төрүттүнген. Чаш назыны ада-иезиниң чанынга, мал-маган ажаап, ол чылдарның амыдырладың байдалдарын таварып эрткен: школалар ол черлерге турбаан, а номчур, бижиир мергежилди 14 харлыг апаргаш шиңгээдип алган. Шак ынчалдыр-ла 18 харга чедир өй-тап сайзырап келирге, Тыва Арат-Революстуг Шеригде ону кыйгырткан. Баштай ол кызыгаарга шериг эртип турган, ооң соонда авиа-салбырынга барган. Ужудукчу болур ооң шагдагы-ла күзели чоокшулап келген. 1943 чылда Пермьниң шериг-авиа училищезин дооскаш, фашистерни узуткаар күзели-биле ону фронтуже чорудар айытлкал-дилег (рапорт) бижээн – ынчалза-даа ону ойтаан-дыр, ынчангаш ол дедир Тываже чанып келген.
Тываже чанып келгеш, Тыва Арат-Революстуг Шериг командири Кидиспей Чоодунуң дузалакчызы апарган. Чили ооң соонда катап база фронтуже эки-турачы кылдыр чорударын дилээн. Ол үеде К. Чооду аар аарып турган, ынчангаш Чили Чимитти командир кылдыр томуйлаан – чаа дужаалга ооң Пермьге алган билиглери чугула болган. Аныяк ужудукчуларны, инженерлерни баща механик-авиатехниктерни профессионал мергежилдерге өөретпишаан, бодунуң билиглери, дуржуглгазы-биле үлежип турган. Офицер кижиниң алдар-хүндүзүн чөптүг эдилээр, бодунга база өскелерге шыңгыы, негелделиг кижи турган, командирлер болгаш дайынчылар аразында дадагалзаа чок хүндүткелдиг башкы турган. Ооң эрес-дидими болгаш ужудукчу мергени дээш ону "Саяан дээрниң коргуш чок хартыгазы" улус адай берген.
Оон аңгыда ол уран чугаалакчы база туган, улусту бүзүредиптер кайгамчыктыг шынарлыг болгаш, ужудукчулар база арат-революстуг шеригниң дайынчыларның аразынга билиглерниң халаг чок суртаалчызы турган.
Ада-Чурттуң Улуг Дайынының соонда хамааты авиацияже шилчээш, аныяктарны ужудукчу мергежилге өөредип уламчылаан – аңаа база ооң алган бедик биглери база дайынчы ужудукчу мергежили аргажок чугула болган. Кызылдың аэропортунга ону үнелээр турган: удуртулга, ужудукчулар база чер кырында ажылдарның ажылчыннары ооң дугайында чүгле экини хүндүткелдиг сөглээр турган, кичээңгейлиг болгаш хүлээчелдиг ону дыңнаар турганнар. Шак ынчалдыр ооң көвей чылдар ишти ажылы Тываның авиация салбырынга улуг салдарлыг болган.
Чили Санчик оглунуң Тывага буянныг ажылын Күрүнениң янзы-бүрү шаңналдары-биле демдеглээн: ТАР Ажыл ордени, "Хүндү Демдээ" ордени дээш одө.