Сиддхартха Гаутама Башкы

Гаутама

Сиддхартха падарчылап чоруур дээш шиитпирлээн

Даяан үезинде

Парнирванаже чоруурунуң бертинде

Сиддхартха Гаутама башкы дугайында төөгүлер

Махавагга Гаутама Будда — дээрге төөгүде кайгамчык кижилерниң бирээзи. Кижилерниң кызыгаар чок хүндүткелин болгаш ынакшылын чаалап алган дээди башкы болуп турар. Бодунуң чайынналган мага-боду, кайгамчык чараш аялга дег үнү болгаш частырыг болгаш карышкак чок чидиг угааны-биле долгандыр кижилерни кайгадып турган. Ол чүнү чугаалап турар чүвел дээрге: мага-бодунуң даштыкы демдектери анаа кижилерден ылгалдыг, чугаа-домаа өөредиг болгаш угааны шупту бойдусту шыны-биле көрүп турары. Будда башкы өөредигни 40 чыл хире дамчыдып турган, өөредиглерни дыңнап алыр дээш база ыдык башкының айызын алыры-биле делегейден хааннар болгаш бөдүүн кижилер кээп турган.

Будда башкының төрүттүнери

Будда башкы хаан өг-бүлеге төрүттүнген (623-544 б.э.ч.). Иези божулга үезинде чок апарган. Адазы оглун "Сиддхартха" деп адаан. Очулдурар болза " Аас-кежик чедирер кижи" дээр. Сиддхартха төрүттүнүп кээрге хаанның өргээзинче ол үениң алдарлыг ыдыктыы келген. Будданың адазы ол кижиге хүндүткели улуг турган, ужурашкан санында-ла аңаа мөгейер турган. Ыдыктыг тургаш: "меңээ ол бичии оолду көргүзүп көрүңерем" дээн. Бичии оолду көргеш ооң карааның чажы төктү берген.

Адазы айтырган:

- Канчап бардыңар?

Ыдыктыг харыылаан: - Бо оолдуң келир үезин көрүп тур мен. Ам ол бичии үрезин, а өзүп кээр болза - кайгамчык алантоос боор!

-А чүге карааңар чажы төктү берди?

-Бо оолдуң частып кээр үезинде мен турбас мен, ынчангаш караам чажы төктү берди.

Ол үеде төрүттүнүп келген уругларга сан-чурагайы тургузар турган. Астрологтар оолдуң демдектерин көргеш " Келир үеде бо оол делегейниң хааны азы саньясин (ыдыктыг башкы) боор" дээн.

Адазы айтырып:

- Ол кандыг аайлыг чүвел? чүге ийи удурланышкак кылдыр чугаалап тур силер?

Астрологтар харыылаан:

- Черле ындыг хаан, бо делегейни аптар кижи кажан-даа төрүттүнүп келзе бо делегейден ойталап шыдаптар сеткили оттуп келир.

Адазы утказын билбейн баргаш катап айтырган: " Утказын тода айтып берип көрүңерем". Астрологтар харыылаан:

- Саньясаның дугайында хөй-ле чүүлдү билбес бис, ынчалза-даа эрги бижиктерде мынча дээн: Кижиге шупту байлактар тыптып кээрге, ол кижиниң иштинге хенертен шуптунуң херек чогун биле берип болур. Карачал чуртталганы ойталаар дизе карачал амыдыралды долузу-биле амыдыраар апаар. Аякты чүгле дүвүңге дээр ишкен кижи октап шыдаар.

Будданың адазы дүвүрей бергеш айтырган:

- Чүнү канчаар мен? Канчаан кижизидер кижи мен? Ол мээң чүгле чаңгыс оглум-дур! Мен ам аныяк эвес мен, кадын база чок болган. Мээң ам оолдарлыг болурумнуң идегели чок. Мээң күрүнем буступ дүжер! Меңээ сүмеден берип көрүңер!

Астрологтар сүмелээн

-Бо өртемчейден ойталавас деп бодаар болза бо амыдыралдың шупту нүгүлүн чажырып кааптыңар: аарыг-ажыкты, кырыышкынны болгаш өлүмнү. Оолду долгандыр чүгле чараш чүүлдер биле шыва кааптыңар : чараш аялга, уран-чүүл. Ооң мырнынга өлүм дугайында чугааны хоругдаңар.

Улус болза Будданың садынга чечектерни безин оңурбайн турган дээр. Дүне када ажылдакчылар оңуп калган чечектерни болгаш кургап калган чудуктарны узуткап кааптар турган. Будда чүгле чараш чүүлдер аразыңга өзүп турган. Ынчалза-даа шын амыдырал кайыын-даа көстүп кээр, ону кым-даа канчаан-даа чажырып шыдавас.