Тыва Республика кодун көөр

{{Данные о субъекте Российской Федерации|
RuNm=Республика Тыва|
OfNm1=Тыва Республика|
FSFlag=[[Image:Flag of Tuva.svg|150px|]]|
FSCoA=[[Image:Coat of arms of Tuva.svg|100px|]]|
FlagLnk=Тываның тугу|
CoALnk=Тываның сүлдези|
FSMapName=RussiaTuva|
FSCtrWhat=Төвү|
FSCtrNm=[[Кызыл]]|
AreaRnk=24-кү|Шөлү|
TotArea=168 600|
WaterPrcnt=0,5|
PopRnk=77-я|
PopQty=337 544|
PopCtDate=2024|
PopDens=1,8|
FedDistrNm=[[Сибирьниң федералдыг округу|Сибирь]]|
EcRegNm=[[Чөөн-Сибирьниң экономнуг можу|Чөөн-Сибирь]]|
CadNo=17|
LangLangs=|
OfLangs=[[Тыва дыл|Тыва]], [[Орус дыл|Орус]]|
HeadTtl=Чазак<br/> Баштыңы|
HeadNm=[[Ховалыг, Владислав Товарищтайович|Ховалыг Владислав]]|
LegislTtl=Тыва Республиканың<br/> Дээди Хуралының даргазы|
LegislNm=[[Даваа, Каң-оол Тимур оглу|Даваа Каң-оол]]|
FSAnthem=|
MSKS=+4|
}}
'''Тыва Республика''' ({{lang-ru|Респу́блика Тыва́}}) — Сибирь федералдыг округта [[Россия|Россия Федерациязының]] субъектизи, федералдыг дугаары 17. Тыва чоннуң төп чурту. Оон аңгыда орус, хакас, бурят, моол дээш өске-даа чоннар чурттап турар.

Мурнуу чүгүнде [[Моол]], соңгу чүгүнде [[Хакас Республика]] база Красноярск крайы, барыын чүгүнде [[Алдай Республиказы|Алтай Республиказы]], чөөн чүгүнде [[Бурятия|Бурят Республика]]-биле кызыгаарланган. Тыва Азий диптиң төвү болгаш [[Улуг-Хем|Улуг-Хемниң]] бажы кылдыр санаттынып турар. <br />

== Тываның төөгүзү ==
Тываның төөгүзүн дараазында чүүлде бижээн:''[[Тываның төөгүзү]]''.

== Тываның ыдык ырызы (Гимн) ==
2011ч. тура '''"Мен тыва мен"''' ырыны Ыдык ыры кылдыр шилээн.
[[File:Mentyvamenvocal.ogg|Мен тыва мен]]

(1) Арт-арттың оваазынга<br />
Дажын салып чалбарган<br />
Таңды, Саян ыдыынга<br />
Агын өргээн тыва мен.
: ''КОЖАМЫЫ''
''Мен — тыва мен''<br />
''Мөңге харлыг дагның оглу мен.''<br />
''Мен — тыва мен''<br />
''Мөңгүн суглуг чурттуң төлү мен.''

(2) Өгбелерим чуртунда<br />
Өлчей тарып иженген,<br />
Өткүт хөөмей ырынга<br />
Өөрүп талаан тыва мен.
: ''КОЖАМЫЫ:''
(3) Аймак чоннар бүлези<br />
Акы-дуңма найыралдыг,<br />
Депшилгеже чүткүлдүг<br />
Демниг чурттуг тыва мен.
: ''КОЖАМЫЫ:''

== Кожууннар: ==
* [[Бай-Тайга кожууну|Бай-Тайга]] кожуун,төвү Тээли суур.
* [[Барыын-Хемчик кожууну|Барыын-Хемчик]] кожуун, төвү Кызыл-Мажалык суур. 
* [[Чөөн-Хемчик кожууну|Чөөн-Хемчик]] кожуун, төвү Чадаана хоорай. 
* [[Каа-Хем кожууну|Каа-Хем]] кожуун, төвү Сарыг-Сеп суур. 
* [[Кызыл кожууну|Кызыл]] кожуун, төвү Каа-Хем суур.
* [[Мөңгүн-Тайга кожууну|Мөңгүн-Тайга]] кожуун, төвү Мугур-Аксы суур.
* [[Өвүр кожууну|Өвүр]] кожуун, төвү Хандагайты суур.
* [[Бии-Хем кожууну|Бии-Хем]] кожуун, төвү Туран хоорай.
* [[Сүт-Хөл кожууну|Сүт-Хөл]] кожуун, төвү Суг-Аксы суур. 
* [[Таңды кожууну|Таңды]] кожуун, төвү Бай-Хаак суур.
* [[Тере-Хөл кожууну|Тере-Хөл]] кожуун, төвү Кунгуртуг суур.
* [[Тес-Хем кожууну|Тес-Хем]] кожуун, төвү  Самагалдай суур. 
* [[Тожу кожууну|Тожу]] кожуун, төвү Тоора-Хем суур.
* [[Улуг-Хем кожууну|Улуг-Хем]] кожуун, төвү Шагаан-Арыг (Шагонар) хоорай.
* [[Чаа-Хөл кожууну|Чаа-Хөл]] кожуун, төвү Чаа-Хөл суур.
* [[Чеди-Хөл кожууну|Чеди-Хөл]] кожуун, төвү Хову-Аксы суур.
* [[Эрзин кожууну|Эрзин]] кожуун, төвү Эрзин суур.

== Тыва чон ==
Тыва чоннуң ниити саны 300 хире муң кижи болуп турар. 
* 2010 чылда Россияда чурттап турар тываларның санын 263 934 кижи деп демдеглээн. Оларның 250 муңу Тыва Республикада чурттап турар.
* Моолда чурттап чоруур тываларның саны 3000 - 5000 муң кижи болуп турар. ССРЭ биле Моол Арат Республика аразынга кызыгаар шыйган соонда, ол тыва аймактар Моолдуң девискээринче кире берген деп база санаар. Олар колдуунда Моолдуң Баян-Өльгий, Хөбсүгүл болгаш Кобду деп черлеринде амыдырап чурттап чоруур.
* Кыдатта чурттап чоруур тываларның саны ниитизи-биле 3 хире муң кижи болуп турар . Олар Кыдаттың Синьзянь-Уйгур автономнуг округунда Канас, Аккаба болгаш Алагак деп суурларда амыдырап чоруур.
Тывадан дашкаар черлерде тывалар база тускай чурттап турар: [[Моол|Моолда]], [[Кыдат|Кыдатта]].

=== Кыдатта тывалар ===

=== Моолда тывалар ===
[[File:Tuvans Horse riding.jpg|thumb|Кыдатта тываларның аът чарыжы]]

== Тываже кирери ==
[[File:Welcome to Tuva!.jpg|thumb|Тываже кирип моорлаңар!]]

Тываже чүгле ужар-хеме азы автобус-биле кирер арга бар. Демир-орук чүгле Абакан хоорайга четкен болуп турар. 
* Автобустаар арга: Красноярск, Новосибирск болгаш Абакандан Кызылга чедир улуг пассажирлер сөөртүр автобустар чоруп турар. 2017 чылдың эгезинде Кызыл-Улаангом (Моолдуң Увс аймак) деп автобустар халып эгелээн. Оон аңгыда, автобустан бичежек микроавтобустар база халып турар, ындыг автобустар Сибирьниң шупту улуг хоорайларынче база чедип турар: Кемерово, Барнаул, Томск, Улан-Удэ, Иркутск.
* Ужар-хемелээр арга: Кызылче Новосибирск, Красноярск болгаш Иркутскунуң аэропортарындан ужуп кээп болур.
== Шөлүглер ==
* [http://gov.tuva.ru/ Тыва Республика] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140212070308/http://gov.tuva.ru/ |date=2014-02-12 }}
* [http://terrus.ru/cgi-bin/allrussia/v3_index.pl?act=reg&id=17 Республика Тыва в справочнике-каталоге "Вся Россия"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080302172105/http://terrus.ru/cgi-bin/allrussia/v3_index.pl?act=reg&id=17 |date=2008-03-02 }}
* [http://tyvanet.com/ Сайт тувинского народа]
* [http://tuvainfo.ru/ Информационный портал] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081006113407/http://tuvainfo.ru/ |date=2008-10-06 }}
{{Тыва Республика}}


[[Аңгылал:Тыва|Т]]