Пальмбах, Александр Адольфович
|
Александр Адольфович Пальмбах | |
|---|---|
| Төрүттүнген хүнү | 1897 сентябрьның 11 |
| Мөчээн хүнү | 1963 октябрьның 20 (66 хар) |
| Чурт | |
Александр Адольфович Пальмбах (сентябрь 11, 1897 - октябрь 20, 1963) — совет эртемден, прозаик, очулдурукчу, түрк-тыва дылдың шинчилекчизи, тыва литератураның үндезилекчилериниң бирээзи, тыва алфавиттиң болгаш тыва дылдың баштайгы грамматика эртеминиң тургузукчуларының бирээзи, орус-тыва (1953) болгаш тыва-орус (1955) cөстүктер төлевилекчизи, редактору.
Намдары
[эдер | вики-сөзүглелди эдер]1897 чылдың сентябрь 11-де Белоруссияның Витебск облазының Дрисса деп суурунга төрүттүнген. Школа дооскаш, Москваның археолог-комплекстиг институдунуң орус дыл салбырынга өөренген.
Витебск биле Москваның школаларынга орус дыл башкылаан. 1925 чылдан эгелеп Чөөн чүк улустарының коммунистиг университединиң дыл кафедразының башкызы апарган, аңаа түрк дыларны, оларның аразында тыва дылды база өөренип эгелээн. 1930 чылдан бээр Тывага чурттап эгелээш, баштай Тыва Арат Республиканың эртем комитединге, оон Тываның дыл, литература болгаш төөгүнүң эртем-шинчилел институдунга ажылдаан.
Чогаал ажылынче 1920 чылдарның ийиги чартыында киргеш, тыва дылда очерктерни, шүлүктерни бижээн. Тыва бижикти чогаадырынга үлүг-хуузун киирген эртемденнерниң бирээзи. Баштайгы тыва-орус, орус-тыва словарьларның болгаш «Тыва дыл грамматиказының» автору. Тыва школаларга өөредилге номнарының редактору. Ооң удуртулгазы-биле 1931 чылда тыва дылга бир дугаар уран-чечен «Самбукайның чугаалары» деп чогаал чырыкче үнген. «Хүннүг ужар» деп тыва дылда ному мөчээн соонда, 1969 чылда парлаттынган. С. Токаның үш номнуг «Араттың сөзүн», С. Сарыг-оолдуң «Алдын-кыс» деп поэмазын база С. Пюрбюнуң, С. Тамбаның болгаш өске-даа тыва чогаалчыларның чогаалдарын орус дылче очулдурган.
1942 чылдан эгелеп Тыва Арат Республиканың Чогаалчылар Эвилелиниң кежигүнү, 1945 чылда ССРЭ-ниң Чогаалчылар Эвилелиниң кежигүнүнге кирген.
ТАР-ның Республика Ордени-биле, Тываның Чазааның хүндүлел бижиктери-биле, КУТВ-дан «Шылгараңгай шалыпчы», «Бижик билбес чорукту чок кылыр» деп, Бүгү Россияның Төп Чөвүлелинден «Культурлуг революцияның дайынчызы» дээн Бижиктер-биле шаңнаткан. ТАР-ның Биче Хурал кежигүнүнге соңгудуп чораан. Тыва АССР-ниң литература болгаш уран чүүлүнүң алдарлыг ажылдакчызы.
Дөзү
[эдер | вики-сөзүглелди эдер]- "Великая миссия культуры" (чедимчок шөлүг)
- «Тываның чогаалчылары / Писатели Тувы» (2000)
|
Бо дээрге белеткеп каан чүүл-дүр. Эдип база немеп тургаш, ук төлевилелге дузалап болур силер. |