Бенгал дыл

Википедия деп сайттан

Бенгал дыл

Чурттар
Башкарар ниитилел Академия Бангла[d] биле Paschimbanga Bangla Akademi[d]
Эдилекчилер саны
WALS ben
Ethnologue ben
Linguasphere 59-AAF-u
ABS ASCL 5201
IETF bn
Glottolog beng1280

Бенгал дыл азы бенга́ли (бенг. বাংলা, [ˈbaŋla]) — бенгалдарның дылы, индоевропей дылдар өг-бүлезиниң индоарий адыры. Бангладеште болгаш Барыын Бенгалия деп индий штатта ажыглаттынып турар, ол ышкаш ооң эдилекчилери Трипура, Ассам деп индий штаттарда болгаш Андаман биле Никобар ортулуктарда чурттап турар. Бенгал дылда чугааланып чоруур улустуң саны — 250 сая кижи (2009).

Географтыг тараан черлери болгаш туружу[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Географтыг тараан черлери
Бенгали болгаш Бангладештиң өске дылдары

Төөгүден бенгал дыл Мурнуу Азияның соңгу-чөөн таларынга тарап нептерээн, колдуунда Бенгалия деп черге. Индияның 23 официал дылдарының Бангладеш деп черниң күрүне болгаш национал дылы бооп саннаттынар. Индий штаттарның аразында Барыын Бенгалияда 85 % бенгал дылдың эдилекчилери болуп, официал туружун ээлеп турар, ол ышкаш Трипурада (67 % хөйү). Эдилекчилерниң хөй кезии (28 %) индий Ассам штадында чурттап чоруур , Андаман болгаш Никобар ортулуктарда (26 % хире), Джаркханд (10 % хире), Аруначал-Прадеш болгаш Мизорам (9 % хөйү), ол ышкаш Ортакы Чөөн талада иммигрантыл санында,Малайзияда, Японияда, Италияда болгаш Великобританияда. Бенгал дыл 200 сая делегей чурттакчыларының төрээн дылы болбушаан делегейде эдилекчилериниң саны-биле 6 черни эжелеп турар.

Төөгүзү[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Сунити Кумар Чаттерджи болгаш Сукумар Сен деп бенгал дылчылар бенгал дыл магадхи (пракрита диалектизи) чугаа дылының бижимел хевиринден амгы эраның X чүс чылында тывылган деп даап бодап турарлар. Мухаммад Шахидулла деп бенгал эртемден (болгаш ооң теориязының талалакчылары), ук дыл VII-ги чүс чылда тыптып келгеш, чугаа болгаш бижимел гауда (пракрита болгаш апабхранши дылдардан үнген) дылындан сайзырап үнген деп бодап турарлар.

1947 чылдан тура Бенгалияны Индия биле Пакистандан чарып каапканы соонда, Бенгаляның чөөн талазында (Чөөн Пакистан, болгаш Бангладеш) көзүлдүр дылында арабско-персид лексика көвүдээн.

Бенгал дылдың төөгүзүн үш кезекке чарып турар:[4]:

  • эрги бенгал;
  • ортакы бенгал (XIV чүс чылдан тура);
  • чаа бенгал ( XVIII чүс чылдың төнчүзүнден тура).

Бижии[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Бенгал дылдың бижимел хевири кылдыр бонгаккхор деп бижикти ажыглап турар, укталганы (деванагари, гурмукхи болгаш өске-даа Индияның дылдары ышкаш) брахми деп бижик. Шак ол бижик бичии өскрилгелерлиг ассам болгаш силхет (диалектилер) дылдарга база ажыглаттынып турар.

Ажык үннер
  мурнуку ряд ортакы ряд артыкы ряд
Үстүү көдүрлүүшкүн i ĩ   u ũ
Үстүкү-ортаа көдүрлүүшкүн e ẽ   o õ
Ортаа-алдыы көдүрлүүшкүн æ æ̃   ɔ
Алдыы көдүрлүүшкүн   a ã  
Ажык эвес үннер
  Эриннерниң Диштиң/

альвеоланың

Ретрофлекстиг Палатовелярлыг Велярлыг Глотталдыг
Думчуктуң ажык эвес үннери m

m
n

n
  ŋ

ng
 
Частыышкынныг дүлей p

p


t
ʈ



c
k

k
 
тыныштыг pʰ ~ ɸ

ph
t̪ʰ

th
ʈʰ

ṭh
tʃʰ

ch


kh
 
ыыткыр b

b


d
ɖ



j
ɡ

g
 
тыныштыг bʱ ~ β

bh
d̪ʱ

dh
ɖʱ

ḍh
dʒʱ

jh
ɡʱ

gh
 
Фрикаталыг ʃ

sh
ɦ

h
Аппроксимантылыг   l

l
     
Сирилээш   r

r
ɽ

     
Единственное число
Дириг чүвелер аттары Дириг эвес

чүвелер аттары

Адаарының ছাত্রটা

chatro-ţa

«студент»
জুতাটা

juta-ţa

«башмак»
Объектиниң ছাত্রটাকে

chatro-ţa-ke

«студента»
জুতাটা

juta-ţa

«башмак»
Хамаарыштырарының ছাত্রটা

chatro-ţa-r

«студента»
জুতাটা

juta-ţa-r

«башмака»
Турарының - জুতাটায়

juta-ţa-(t)e

«башмаке»
Множественное число
Дириг чүвелер аттары Дириг эвес

чүвелер аттары

Адаарының ছাত্ররা

chatro-ra

«студенты»
জুতাগুলা/জুতোগুলো

juta-gula/juto-gulo

«башмаки»
Объектиниң ছাত্রদের(কে)

chatro-der(ke)

«студентов»
জুতাগুলা/জুতোগুলো

juta-gula/juto-gulo

«башмаки»
Хамаарыштырарының ছাত্রদের

chatro-der

«студентов»
জুতাগুলা/জুতোগুলো

juta-gula/juto-gulo-r

«башмаков»
Турарының - জুতাগুলা/জুতোগুলোতে

juta-gula/juto-gulo-te

«башмаках»
  1. Êk
  2. Dui
  3. Tin
  4. Char
  5. Pãch
  6. Chhôe
  7. Shat
  8. At
  9. Nôe
  10. Dôsh

Ат оруннары[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Бенгал дылда ат оруннары нарын, чүге дизе янзы-бүрү чугаалажып турар кижизинге хамаарыштыр: чоок кижи, хүндүткелдиг кижи болгаш турар туружунга дүүштүр болгаш оон-даа өске ажыглаар сөстери тускай.

Хуу ат оруннары (адаарының падежи)
Арын Туружу Хүндүткелиниң

деңнели

Чаңгыстың саны Хөйнүң саны
1 আমি ami («я») আমরা amra («мы»)
2 дыка чоок তুই tui («ты») তরা tora («вы»)
хүндүткел чок,

чоок

তুমি tumi («ты») তোমরা tomra («вы»)
хүндүткелдиг আপনি apni («вы») আপনারা apnara («вы»)
3 чоок хүндүткел чок,

чоок

e («он/она») এরা era («они»)
хүндүткелдиг ইনি ini («он/она») এঁরা ẽra («они»)
ырак хүндүткел чок,

чоок

o («он/она») ওরা ora («они»)
хүндүткелдиг উনি uni («он/она») ওঁরা őra («они»)
дыка ырак хүндүткел чок,

чоок

সে she («он/она») তারা tara («они»)
хүндүткелдиг তিনি tini («он/она») তাঁরা tãra («они»)
Хамаарылганың ат оруннары
Арын Туружу Хүндүткелдиң

деңнели

Чаңгыстың саны Хөйнүң саны
1 amar («мээң») amader («бистиң »)
2 дыка чоок tor («сээң») toder («силерниң»)
хүндүткел чок,

чоок

tomar («сээң») tomader («силерниң»)
вежливые apnar («сээң») apnader («силерлерниң»)
3 чоок хүндүткел чок,

чоок

er («ооң») eder («оларның»)
вежливые ẽr («ооң») ẽder («оларларның»)
ырак хүндүткел чок,

чоок

or («ооң») oder («оларның»)
вежливые õr («ооң») őder («оларларның»)
дыка ырак хүндүткел чок,

чоок

tar («ооң») tader («оларның»)
вежливые tader («ооң») tãder («оларның»)
Сан сөстери
бенгал дылда дорт очулга
Nôe-ţa ghoŗi девять-счётное слово часы «девять часов»
Kôe-ţa balish сколько-счётное слово подушка «сколько подушек?»
Ônek-jon lok много-счётное слово человек «много людей»
Char-pañch-jon shikkhôk четыре-пять-счётное слово учитель «четыре-пять учителей»

Политиктиг утка-шынары[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Даккага бенгал дылдың туружу дээш «Шахид-минар» тураскаалы

Сөзүглелдериниң чижээ[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

  • ধারা ১: সমস্ত মানুষ স্বাধীনভাবে সমান মর্যাদা এবং অধিকার নিয়ে জন্মগ্রহণ করে। তাঁদের বিবেক এবং বুদ্ধি আছে; সুতরাং সকলেরই একে অপরের প্রতি ভ্রাতৃত্বসুলভ মনোভাব নিয়ে আচরণ করা উচিৎ। (бенгальским письмом).
  • Dhara êk: Shômosto manush shadhinbhabe shôman môrjada ebong odhikar nie jônmogrohon kôre. Tãder bibek ebong buddhi achhe; shutorang shôkoleri êke ôporer proti bhrattrittoshulôbh mônobhab nie achorôn kôra uchit (наиболее верная транскрипция).
  • d̪ʱara æk ɕɔmost̪o manuɕ ɕad̪ʱinbʱabe ɕɔman mɔrdʑad̪a eboŋ od̪ʱikar nie dʑɔnmoɡrohon kɔre. t̪ãd̪er bibek eboŋ bud̪ʱːi atɕʰe; ɕut̪oraŋ ɕɔkoleri æke ɔporer prot̪i bʱrat̪ːrit̪ːoɕulɔbʱ mɔnobʱab nie atɕorɔn kɔra utɕʰit̪ (транскрипция МФА).
  • «Статья один: все люди рождаются свободными и равными в своём достоинстве и правах. Они наделены разумом и совестью, следовательно, должны поступать в отношении друг друга в духе братства» (перевод).

Демдеглелдер[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

  1. ScriptSource - Bangladesh
  2. ScriptSource - India
  3. Ethnologue (англ.) — 25, 19 — Dallas, Texas: SIL International, 2022. — ISSN 1946-9675
  4. Зограф Г. А. Бенгальский язык // Лингвистический энциклопедический словарь. — 1990. — С. 72.

Литература[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Өөренир литература[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

  • Бросалина Е. К., Крючкова Е. Р., Сладков А. Л. Бенгальский язык. Начальный курс. Часть I. — Санкт-Петербург: Издательство Санкт-Петербургского университета, 2004.
  • Бросалина Е. К., Крючкова Е. Р., Сладков А. Л. Бенгальский язык. Начальный курс. Часть 2. — Санкт-Петербург: Издательство Санкт-Петербургского университета, 2006.
  • Алексеева, Елена Александровна. Учебник бенгальского языка. Часть 1. — Москва: Издательство МГУ, 1976.
  • Алексеева, Елена Александровна. Учебник бенгальского языка. Часть 2. — Москва: Издательство МГУ, 1976.
  • Гаудия-Бхаша: Бенгальский язык священных писаний и разговорный бенгальский язык. — Краснодар: Хранитель Преданности, 1999.
  • Дас, Рахул Петер. Lehrbuch der modernen bengalischen Hochsprachen. — Галле: Südasien-Seminar des Orientalischen Instituts, Martin-Luther-Universität Halle-Wittenberg, 2014. — (Südasienwissenschaftliche Arbeitsblätter). — ISBN 978-3-86829-737-9.
  • Mario, Prayer; Neeman, Sobhan; Lorea, Carola. Corso di Lingua Bengali. — Милан: Hoepli, 2012. — (Collana di Studi Orientali). — ISBN 9788820351328.
  • Radice, William. Teach Yourself Bengali: A Complete Course for Beginners. — Лондон: Hodder Headlin, Ltd., 1994.
  • Salomon, Carol; Abedin, Nandini; Brandi, Klaus. Epar Bangla Opar Bangla: Bangla across Borders!. — Вашингтон: Университет Штата Вашингтона, 2012.

Ниити литература[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

  • Быкова Е. М., Бенгальский язык, М., 1966;
  • Алексеева Е. А. Лексикология бенгальского языка, М., 1991;
  • Alam, M. 2000. Bhasha Shourôbh: Bêkorôn O Rôchona (The Fragrance of Language: Grammar and Rhetoric). S. N. Printers, Dhaka.
  • Cardona, G. and Jain, D. 2003. The Indo-Aryan languages, RoutledgeCurzon, London.
  • Chatterji, S. K. 1921. Bengali Phonetics. Bulletin of the School of Oriental and African Studies,
  • Chatterji, S. K. 1926. The Origin and Development of the Bengali Language: Part II. Calcutta Univ. Press.
  • Ferguson, C. A. and Chowdhury, M. 1960. The Phonemes of Bengali, Language, Vol. 36, No. 1, Part 1. (Jan. — Mar., 1960), pp. 22-59.
  • Hayes, B. and Lahiri, A. 1991. Bengali intonational phonology, Natural Language & Linguistic Theory, Springer Science.
  • Klaiman, M. H. 1987. Bengali, in Bernard Comrie (ed.), The World’s Major Languages, Croon Helm, London and Sydney, pp. 490—513.
  • Masica, C. 1991. The Indo-Aryan Languages. Cambridge Univ. Press.
  • Sen, D. 1996. Bengali Language and Literature. International Centre for Bengal Studies, Calcutta.

Шөлүлгелер[эдер | вики-сөзүглелди эдер]