Бурунгу хөгжүм херекселдери

Эрте-бурунгу өгбелеривис көшкүн амыдыралга чаяаган онзагай хөгжүмнүг,тускай хөгжүм херекселдерлиг чораан. Ындыг хөгжүм херекселдери аас чогаалының янзы-бүрү хевирлерин үдээр,аян-шинчи кииреринге дыка таарымчалыг. Сагыш-сеткилиниң хайныышкынын илередип ырлаарынга база төнмес-батпас узун маадырлыг тоолдарны ыдарынга игилди,бызаанчыны, чадаганны, дошпулуурну, шоорну, хомусту,чанзыны, лимбини; аң-мең өттүнүп,мал-маган медээлээринге амырганы,эдискини,мургуну; шажын-езулал байырлалы кылырда,хамнар орбаны,дүңгүрнү,коңгурааны,коңгулуурну,ламалар-бүрээ-бүшкүүрнү, коңганы,дамбыраны, шаң-кеңгирени ажыглап чораан.

"Хойгулар (уйгурлар) бажыңының дугайында тоожулал" деп кыдат төөгү бижимелинде Саян-Алтайның түрк дылдыг аймактары,ооң иштинде тывалар,эрте-бурунгу түрк хаан күрүнезиниң үезинде-ле (V-VII) янзы-бүрү хөгжүм херекселдерлиг турган дээр. Ында өгбелеривистиң чамдык хөгжүм херекселдерин ылап-ла билдингир кылдыр бижээш, билдинмес ийи хөгжүм херексели бар дээн.

Он тоску чүс чылдың төнчүзүнде,чээрбиги чүс чылдың эгезинде Тывага кээп чораан аян-чорукчулар,эртемденнер тыва хөгжүм херекселдериниң дугайында тодаргай чүүлдерни бижигилээн. Ол дептерлерде тываларның бурунгу хөгжүм херекселдерин,дыл билбес ужун чиге адаваза-даа, чогум шын бижип турар. Бурунгу тыва хөгжүм херекселдериниң дугайын хандыр билип алыксаар кижилер эртемден В.Сүзүкейниң 1989 чылда Кызылга үндүрген "Тувинские традиционные музыкальные инструменты" деп номун номчуза эки.

Дөзү:

1. М.С.Байыр-оол "Тывалар" деп номдан.