Бүгү делегей чергелиг үер халавы

Википедия деп сайттан
Бүгү делегей чергелиг үер халавы. Айвазовский И. К., 1864 г.
Бүгү делегей чергелиг үер халавы. Сикстин капеллада фреска, Микеланджело

Бүгү делегей чергелиг үер халавы — делегей чоннарында болгаш чамдык шажын сөзүглелдеринде калбаа-биле нептерээн улуг үер-чайык болган түңнелинде чер кырынга шупту улус өлген дугайында чугаа. Ында Бурган суг халавын кижилерниң бүзүрел чогу, хоойлулар сагывазы, дириг амытаннарны төтчеглеп узуткааны дээш, оон-даа өске (эрте бурунгу месопотамияның төөгү чугааларында чылдагаан айытпаан) чүүлдер дээш, кижилерни кезеткен.

Суг халавының дугайында чугаа шын болган үер-биле харылзаазы азы ук төөгүнүң болуп турган үезинде Делегей океанының деңнелиниң өскерлип турганының дугайында ам-даа шынзылга чок, маргыштыг болуп турар.

Бүгү делегей чергелиг суг-халавының дугайында тоожу чугаа[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Дж. Дж. Фрэзерниң шинчилелдериниң түңнелинде, дөмейлешкек уткалыг (сюжеттиг) дараазында истер тывылган:

Ындыг-даа болза шак ындыг чугаалар Африкадатаварышпайн турар (европадан келген миссионерлерден аңгыда), Чөөн чүк, Ортаа и Соңгу Азияда болгаш Европада ховар ( Эрте турунгу Грецияда, Уэльсте, литовчулар, трансильван цыганнар мансилер аразында таваржып турар).

Библияда суг халавы[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Делегейни суг-биле узуткааны; Гюстава Дорениң чураан чуруу
Гюстав Доре. Суг халавындан үзүндү. Библияга чураан чурук.
Көр. база Эге дөс. 6:1—7:19

Эге Дөс деп номга дүүштүр, суг халавы (Библияда ивр. הַמַּבּוּל, ха-мабу́ль, Еврей Стронг дугаары — H3999, Грек Стронг дугаары — G2627) кижилерниң мөзү-бүдүжүнүң кудулаанындан Бурганның көргүскен ялазы.   Ооң салгалдарын нефилимнер деп адаан.

Бурган суг халавының дузазы-биле бүгү кижилерни узуткаар деп шиитпирлээн. Чүгле дыңнангыр Нойну болгаш ооң өг-бүлезин дириг арттырган. Ной болгаш ооң өг-бүлези Бурганга таарышкан, ынчангаш чер кырынга чаңгыс-ла дириг арткан улус олар болганнар.

Бурган баш бурунгаар Нойга бодунуң шиитпирин дыңнаткаш, сугга дүшпес сал Хеме-бажың (Ковчег) тудуп алырын дужааган. Бурган Нойга сал хеме-бажыңны канчаар тударының дугайында тода айтыышкыннар берип, үр үе дургузунда ооң эштип шыдаар ужурлуг тускай хемчээлдерни айтып берип турган. (Быт. 6:1—6:4).

Сал хеме-бажыңны тудар ажылдарның эгезинде Ной 500 харлыг болгаш ол үш оолдуг турган. Тудуг доостурга, суг-үер халавының мурнунда Ной 600 харлыг апарган. Суг халавын чарлаан үеден хеме-бажыңны төндүр тудупканынга чедир, бурган сөзүн тайылбырлаан ажылдарда Быт. 6:3, 120 чыл эрткен деп демдеглээн.

Кажан ажыл төнерге, Бурган Нойга өг-бүлези-биле хеме-бажыңче кирерин дужааган турган. Ной арыг эвес дириг-амытаннарны эр-кыс аайы-биле болгаш чер кырынга чурттап турган арыг амытаннарны чеди-чеди кылдыр ап алыр ужурлуг. (Быт. 7:2). Ной айтыышкынны күүсеткен (чамдык очулгаларда — дириг-амытаннар боттары хеме-бажыңче кире бергеннер), кажан эжиктер хагдына бээрге, черже суглар аттыгып эгелээн. Суг халавы, үер-чайык 40 хүннер болгаш дүннер дургузунда үргүлчүлээн, «чер кырында шимчеп чоруур дириг чүүлдер» кырлып калган, чүгле Ной болгаш ооң эдеринчилери дириг артканнар. Шупту бедик дагларның шыпшыынга чедир суг хөме апкан. Чүгле 150 хонук эрткенде, суг эвээжеп егелээн, оон чедиги айның он чедиги хүнүнде хеме-бажың Арарат дагларынга доктааган. Ындыг-даа болза, чүгле онгу айның баштайгы хүнүнде даглар баштары көстүп келген. Ной оон-даа ыңай 40 хүннер дургузунда манаан (Быт. 8:6), үндүр салып турган кускун хонар чер тыппайн, катап база эглип кээп-ле турган. Ооң соонда Ной үш катап (чеди хонгаш-ла) көге-буганы ужудуп турган. бир дугаарында көге-буга куруг келген, ийи дугаарында — аксынга чаа маслина бүрүзү ызырып эккелген, ол чүнү көргүскен дээрге, кургаг черге четкеш келген бооп турар (Быт. 8:11). Үш дугаарында ол шуут ээп келбээн.Ынчан Ной хеме-бажыңдан үнүп чорупкан болгаш ооң салгалдары чер кырын катап база шыва апкан.

Хеме-бажыңдан үнүп келгеш, Ной өргүлүн салган болгаш Бурган кажан-даа суг халавын дамчыштыр кижилерни узуткавас бооп аазаан . Ол аазаашкынның демдээ кылдыр, дээрге челээш чайынналдыр ойнай берген — Бурганның кижилер-биле чарган керээзи (Быт. 9:12–14). Бурган Нойну, ооң салгалдарын болгаш чер кырында бар чүгү чүүлдерни алгап-йөрээген.

Библияның каноннуг номнарындан аңгыда, суг-үер халавының дугайында чугаа сөөлүнде бижиттинген апокрифтерде база бар бооп турар. Енохтуң Бирги Ному эң-не сураглыг болгаш нептереңгей апарган. Чугааның кол шугумнары Эге Дөс Ному-биле дөмейлежип турар-даа болза, мында суг-үер халавының чылдагаанын элээн тодаргай кылдыр айыткан. Енохтуң Бирги Номун ёзугаар алыр болза, ангелдер ("Бурган оолдары") кижилерниң уруглары-биле холбашкан соонда, чер кырынга күчүтеннер тывылган. Ол бүгү дең эвес социал байдалды, базындырыышкынны, дайыннарны, анаа кижилер аразынга элдеп-эзин билиглиг караң көрнүр улус тыптып, мөзү-шынар кудулап баткан.

Еврей Аггадада Бурган чер кырынче үер-суг халавын чорударының мурнунда, Ол чеди хонук бодунуң кылып, бүдүрген черинге кажыыдап турганын төөгүп бижээн. База бир өске хевиринде үер халавы Израиль черге дегбээн деп турар. Нойга олива бүрүзүн көге-буга тодаргай аттыг дагдан (Масличная гора) эккелген деп айыткан. Ортаа вектерниң чуруктарында ук көге-буга бүрү эвес, ыяш будуу ызырып алган клдыр чураан. . (Шак ынчаар делегейде символу тайбың демдек ынчаар көргүстүнген).

Филон Александрийский эң-не бедик дагларның шыпшык баштарында таваржып турар далайның курт хаптары-биле үер халавы болган деп шынзыктырып турар (Phys. Sacr. t. 1). Креационистер Улуг үер халаптың чер кырынга шынап-ла болганын, янзы-бүрү шинчилелдерге даянып бадыткап турарлар.

Үер халавы библиядан төөгүнү суг халавының мурнунда болгаш суг халавының сөөлүнде деп үелерге чарып турар.

Шумер-аккад мифология (төөгү чугаа)[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Зиусудр дугайында тоожулал[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Суг үер халавының дугайында шумер шүлүглелдиң сөзүглели Ниппурну казып турда тывылган. Ону Арно Пёбель 1914 чылда чырыкче үндүрген. Үштүң ийи кезии чаңгыс үрелген табличкага бижээн турганындан хөй кезии билдинмес болуп арткан. Шүлүглелдиң утказын аккад шүлүглелдер-биле дөмейлеп тургаш, эде тургузуп болур. Ындыг-даа болза, шумер хевири ылгалып турар деп илдең (арткан сөзүглелде даап бодаан үези I Исин династиязы).

Эгезинде кижилерге сути (ме) чорудуп бергеш, беш хоорайлар тургускан. Оон бурганнар чыыжы болган. Чаагай ажыл-херектерлиг хаан Зиусудра (өске вариантызы — Зиудзудду), Энки бурганның элчизи, дуганга бир-ле чугааны дыңнап каар ( Энкиниң бодунуң чугаазы чадавас), Энлиль бурганның даалгазы-биле бурганнар чыыжынга улуг суг халавын болдурар деп шиитпирлээн деп бижээн. Ында бижээни болза, үер халавы чеди хүн болгаш чеди дүн дургузунда үргүлчүлээн. Ооң соонда Зиусудра бодунуң кораблинден үнгеш, өргүлге бугалар богаш хойларны салган.

Сөөлгү үзүндүде дыңнадып турары болза, Зиусудра Ану биле Энлилемниң мурнунга сөгүрүп барып дүжерге, олар чер кырынга амылыг чуртталганы катап база тургузарын аазааннар. Олар Зиусудрага мөңге чуртталганы хайырлааш, хүн үнер чүкте Дильмун деп черге чурттадып кааннар.

Атрахасис дугайында тоожуушкун[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Атрахасис дугайында («тергиин дээн мерген угаан») деп аккад шүлүглел турк чазактың деткимчези-биле бурунгу Сиппарны казып турда тывылган. Биске чедиркелген сөзүглел б.э.ч. XVII в. Амми-цадуктуң башкарып турар үезиндебижиттинген, Үш таблицада — барык 1000 одуругдан бүткен.

Бирги таблица хда бурганнар аар ажылдан могап-шылааш, кижини кылып алырын бодай бергенин тодаргай бижип турар. Кыс Нинту деп бурган дойдан 7 эр болгаш 7 херээжен кижилерни хевирлеп кылган. Элээн каш чүс чылдар эрткенде, («он ийи чүс чыл эрткенде») кижилер көвүдээш, оларның дааш-шимээни Энлиль бурганга шаптыктап эгелээн. Ынчан Намтар бурган бужар-думаа хамчык аарыын кижилерже чоруткан, ынчалза-даа кижилер, Атрахасистиң сүмези-биле, бурганнарга өргүл эккеп, хамчык аарыгны чавырылдырып алганнар.

Ийиги таблица бижип турары, Адад Энлильдиң дужаалы-биле чер кырынче кааңдаашкын чорудупкан. Ындыг-даа болза кижилер, Атрахасистиң сүмези-биле, Адад бурганга дуган тудуп бергеннер, ынчан кааңдаашкын читкен. Оон бурганнар чыыжы суг-үер халавын черже чорударын шиитпирлээн. Энлиль бурганның негелдезин ёзугаар шупту бурганнар даңгыраан бергеннер.

Үшкү таблицада Эйа (Энки) Атрахасиске баргаш, удавас суг-үер халавы болур деп дамчыдар болгаш черге корабль хевирин чуруп бергеш, ынаар «бар-ла эки чүүлдүң үрезинин, // Кадайың, өг-бүлең, төрелдер, ажылчыннар. // Хову черниң аң-кужун, сиген чиир болгаш черлик // Мен сеңээ, хаалгаң чанынга чедире бээр мен». Атрахасис улуг баштыңчыларга бурганнарның сөзүн дамчыдар. Олар аңаа тудуг кылырынга дузалашканнар. Кажан ай долу апаарга, Атрахасис өг-бүлези-биле болгаш дириг-амытаннары-биле корабыльче кире бергеннер. Шуурган көдүрлүп, Адад, Нинурта болгаш өске-даа бурганнар черже суг-үер чайыкты чорудупканнар. Нинту деп кыс бурган өлген кижилерни дээш ыы-сыызын төккен. 7 хүннер болгаш дүннер дургузунда үер-чайык үргүлчүлээн. Улаштыр сөзүглел барык 60 одуругга үстүнген (чергелешкек дүгжүп турар черлерде куштар дугайында бижип турар).

Кудук-чайык эрткен соонда, Атрахасис бурганнарга аъш-чемни салгаш, чаагай чыттыг өргүлдү салган. Бурганнар чаагай чытка таалап, аъш-чемни чооглааннар. Энлиль, чамдк улус камгаланган деп дыңнааш, хорадай бээр, а Энки кижилерге камгалал берип дузалаанын миннир. Ынчан Нинту кыс бурган элээн хемчеглерни алгаш, кижилерниң төрүп-көвүдээрин шегледир (кижи-бүрүстер тывылгаш, чаш ажы-төлдү кыргып-хыдып турган, а чамдык хүрээ-хиит бараалгакчыларынга божуурун хоруп каан).

В. К. Афанасьеваның тайылбыры-биле, бурганнар Атрахасиске, арткан кижилерни узуткавас деп оларның берген даңгыраан үревези-биле, өлүм чок чуртталганы бээр ужурга таварышканнар .

Утнапиштим дугайында тоожуушкун[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Бүгү делегей чергелиг үер-чайык соонда Нойнуң соон салгаан төрел-уксаазының ыяжы. Дж. Хильтоннуң картазы, 1749 чыл

Баштайгы вавилон янзызынга бижиттинген үер халавының дугайында чечен чугааны сураглыг Ашшурбанипала Ормузду Рассамунуң (халдей-христиан чүдүлгелиг элчи) библиотеказын казып турда тывылган. Ук казымал ажылдарны Лондонда Британ музейге дээш, Ниневияга чорудуп турган. Джордж Смит тывылган табличкаларны номчааш, очулдурган. Тодазы-биле, Смит Гильгамеш дугайында эпиктиг тоожулалдың эгезин тып шыдаан. Ында маадыр бир эвес ижиптер болза, өлүм чок апаар эм-оъттар тып алыр дээш, чер-делегейниң ужунда эрте-бурунгу үеде үер-чайык халавының соонда чаңгыс борбак дириг арткан — Утнапиштим деп кижиге чеде бээр. Маңаа тоожуушкун ара үстү бээр, ыындыг-даа болза Смит эрте-бурунгу Ниневияны чажырып турган Нимруд шынаазынче чорупкаш, сөзүглелдиң четпес кезиин тып алган — ниитизи-биле бүдүн 384 табличка болган.

История потопа, изложенная в эпосе о Гильгамеше (таблица XI, строки 9-199, где Утнапиштим рассказывает её Гильгамешу), вероятно, была первоначально самостоятельной поэмой, позже целиком включённой в эпос. Имя Утнапиштим — аккадское соответствие шумерскому имени Зиусудра («Нашедший жизнь долгих дней»).

Улай көр.[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

  • Мировой океан (мифология)
  • Наводнение
  • Цунами

Литература[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

  • Шумер чугаа бижиктеринде:
    • В переводе В. К. Афанасьевой: От начала начал: Антология шумерской поэзии. СПб, 1997. С. 295—297.
    • В переводе В. В. Емельянова: Емельянов В. В. Древний Шумер. Очерки культуры. СПб, 2003. С. 312—316.
    • Крамер С. Н. История начинается в Шумере. М., 1991. С. 155—159.
  • Аккад чугаа бижиктеринде:
    • Сказание об Утнапиштиме (XI таблица «Песни о Гильгамеше»), издания см. Эпос о Гильгамеше.
    • Сказание об Атрахасисе в переводе В. К. Афанасьевой: Когда Ану сотворил небо. М., 2000. С. 58-86.
    • В изложении Бероса, чей рассказ сохранился в передаче византийского историка Георгия Синкелла (фр. 4а): русский перевод фрагментов Ю. П. Митиным Archived 2020-10-28 at the Wayback Machine
  • Емельянов В. В. Мифологема потопа и шумерская историография. // Петербургское востоковедение. Вып. 4. СПб, 1994. С. 232—293.
  • Емельянов В. В. Женщина праведника, пережившего потоп. // Петербургское востоковедение. Вып. 9. СПб, 1997. С. 266—279.
  • Рихард Андре. «Легенды о Потопе»
  • Баландин, Р. К. «Тайны всемирного потопа» (М., Вече, 2002)
  • Джеймс Джордж Фрэзер. Фольклор в Ветхом завете.
  • Берман Б. И. Библейские смыслы
  • Анастасия Новых. «Сэнсэй. Исконный Шамбалы, часть 4»
  • «Эпоха Экстремальных Затоплений» // «В мире науки» № 5, май 2006

Демдеглелдер[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Шөлүглер[эдер | вики-сөзүглелди эдер]