Васко да Гама
|
Васко да Гама | |
|---|---|
|
порт. Vasco da Gama | |
 | |
| Төрүттүнген хүнү | 1469[1] азы 1460[2] |
| Мөчээн хүнү | 1524 декабрьның 24 |
| Чурт | |
| Ашаа азы кадайы | Catarina de Ataíde[d] |
| Автограф |
 |
.svg){kind=small}
Васко да Гама (португал адаары Ва́шку да Га́ма, порт. Vasco da Gama; 1460 чылдың сентябрь 29, өске дыңнадыглар-биле 1469 чыл —1524 чылдың декабрь 24) —Улуг географтыг ажыдыышкыннар үезиниң португал далайжызы. Европадан Индияже бир дугаар далай оруу-биле чораан экспедицияның удуртукчузу. Видигейраның графы (1519 чылдан).Португал Индияның Губернатору, Индияның вице-хааны (1524).
Ук-дазылы[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
Васко да Гама1469 чылда[4]Синиш хоорайның алькайда эрге-дужаалдыг португал рыцарь Эштевана да Гама (1430—1499) биле Изабель Содре (порт. Isabel Sodré) өг-бүлезинге төрүтүнген. Васко да Гама Эштеван да Гама биле Изабель Содрениң беш оолдарының уш дугаары турган (углаткан аайы-биле): Паулу да Гама, Индияже далайжы аян-чорукка Васко-биле кады чораан, Жуан Содре (авазының фамилиязын алган), Васко да Гама, Педро да Гама и Эйрес да Гама.
Оон аңгыда Эштеван биле Изабель чаңгыс уруглуг турган деп билдингир. Ол болза Тереза да Гама[5]. Да Гамаларның төрел-аймаа дыка бай-даа эвес турган болза, элээн улуг төөгүлүг, сураглыг болгаш хүндүткелдиг турган. Чижээ, Васконуң бир бурунгу өгбези - Алвар Анниш да Гама, Афонс III хаанга ажылдап чораан, маврлар-биле дайынга маадырлыын көргүскеш, рыцарь эрге-дужаалды алган. Васконуң ачазы Эштеван аныяк чорааш Фернанд, Визеунуң герцогунуң аал-оранынга ажылдап, рыцарьларның Сантьяго Ордениниң бөлүүнүң кежигүнү турган.
Элээди чылдары[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
1498 чылдарда Васко да Гама акылары-биле Сантьяго Орденинче кирип алган. Португал төөгүчүлерниң саналдап турары-биле, математика, навигация болгаш астрономия эртемнерин Васко Эворга өөренип алган. Ооң башкыларының аразынга Авраам Закуто турган чадавас. Васко аныяк үезинден турар далайжы тулчуушкуннарга киржип турган. 1492 чылда француз корсарлар алдынныг португал Гвинеядан Португалияже бар чыткан каравелланы тудуп алган үеде, хаан француз эрикти дургаар кезип четкеш француз хемелерни шуптузун тудуп ал деп даалга берген. Аныяк дворянин берген даалгаларны дүрген болгаш шынарлыг күүсеткен. Ол үеде Васко да Гама деп кижи дугайында кижилер бир дугаар дыңнаан.
Васко да Гаманың мурнунда кижилер[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
Индияже чедер, далай-биле чоруур, орукту дилээри Португалияга чүс чылдың сорулгазы турган. Ол үениң кол-кол садыг маршруттарындан кыдыынга турган чурт делегейниң садыглажылгазынга бодунче улуг ажык-дуза чедирип шыдавас турган. Даштыкыже үндүр садыглажыышкын улуг эвес, ам Чөөн чүктүң үнелиг барааннарын, чижээ чигирсиг чемнер, португал чон аажок улуг өртектерге садып алыр ужурга таваржып турган, чүге дээрге Реконкистер соонда болгаш Кастилия-биле дайын соонда чурт ядыы болгаш ол дээш саң-хөө аргалары чок болган.
Ынчалза-даа Португалияның географтыг туружу Африканың барыын чүгүнге ажыдыышкыннарга болгаш "чигирсиг барааннар чуртунче" далай оруун тыварының оралдажыышкыннарынга дыка таарымчалыг болган.
Ол бодалды төөгүже Далайжы Генрих кылдыр кирген португал инфант Энрике амыдыралга боттандырып эгелээн. 1415 чылда Сеутаны чаалап ап алган соонда, Энрике бот-боттарының соондан-на Африканың мурнуу чүгүн дургаар далай экспедицияларын чорудуп эгелээн. Генрих Далайжы 1460 чылда чок болган.1470 чылдарның соонда сонуургал катап улгадып, Сан-Томе болгаш Принсипи ортулуктарже португалжылар четкен, а 1482-1486 чылдарда Дигу Кан экватордан мурнуу талада Африка эриктериниң улуг кезиин европайжилерге ажыткан.
1487 чылдарда Бартоломеу Диаш Чыргал-Идегел эмискизин ажыдып алгаш, Африканы эргип эрткеш, Африка шуут-ла полюска чедир шөйүлбээн дээрзин, бурун эрте-бурунгу эртемденнерниң бодап турары дег, шуут бадыткап, Индия океанче үнүп келген.
Экспедицияже белеткел[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
Экспедиция улуг хынамчалыг белеткелдиг турган. Ылаңгыя аңаа Джуан II хаан чурттап турда-ла дуржулгалыг чажыт элчини, ооң мурнунда Африканы долгандыр орукту хайгыылдаан болгаш ол сугларда эжиндирип чоруур судноларга кандыг конструкция херегин билир, Бартоломеа Диаштың удуртулгазы-биле дөрт корабль туттунган. «Сан-Габриэл» (флагман корабль, капитаны Гонсалу Алвариш) болгаш «Сан-Рафаэл» Васко да Гаманың акызының Паулунуң удуртулгазы-биле туттунган, "нау" деп адаары суг хөделдирер улуг-улуг үш мачталыг корабль, хемчээли (120-150 тонна), дөрт азыглыг парустарлыг; элээн чиик болгаш маневрлар кылырынга таарымчалыг каравелла «Берриу» Гонсала Нуништиң башталгазы-биле эшкииштер (Капитан - Николау Коэльо) болгаш курлавырлар дажыглаар транспорттуг судно. Экспедицияның холунда эң эки карталар болгаш навигация херекселдери турган.Кол штурманы кылдыр ооң мурнунда Диаш-биле Чыргал-Идегелдиң шенекче эжиндирип чораан Перу Аленкер деп ат-алдарлыг далайжыны томуйлаан. Эштиишкинче чүгле моряктар эвес, бижээчи, астроном, священник база каш санныг араб болгаш экваторда турар Африка чоннарының дылын билир очулдурукчулар чораан. Шупту экспедицияның киржикчилериниң саны 100-тен 170 чедип турган.
Демдеглелдер[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
- ↑ Bibliothèque nationale de France идентификатор BNF (фр.): платформа открытых данных — 2011.
- ↑ http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/da_gama_vasco.shtml
- ↑ LIBRIS — 2012.
- ↑ Modern History Sourcebook: Vasco da Gama: Round Africa to India, 1497—1498 CE Archived 2011-08-28 at the Wayback Machine Архивтен хоолга, 14 Сес айның 2014 – Wayback Machine, fordham.edu, Retrieved June 27, 2007
- ↑ Subrahmanyam, 1997, p. 61.