Гомер

Гомер
бурун-грек Ὅμηρος
Төрүмел ады	бурун-грек Ὅμηρος
Төрүттүнген хүнү
Төрүттүнген чери	билдинмес
Мөчээн хүнү
Мөчээн чери	Иос[d], Иос (муниципалитет)[d], периферийная единица Тира[d], Южные Эгейские острова[d], Греция[d]
Хамаатызы (албатызы)	Ионийский союз[d]
Ажыл-херээ	поэт, автор, чогаалчы
Жанр	эпос[d]
Чогаадыкчы дылы	древнегреческий язык[d]

Гоме́р (бурунгу грек. Ὅμηρος) — легендарлыг бурунгу грек поэт-сказитель, эпиктиг «Илиада» (бурунгу европейжи литератураның тураскаалы) база «Одиссея» деп поэмаларның чогаадыкчызы. Чурттап чораан үези бистиң вектерге дээр VIII—VII дугаар вектерге хамааржыыр, ынчалза-даа төөгү ам-даа тодаргай билдинмес айтырыгларыг. Бодап турары-биле, Гомер аэд турган (мергежилиниң аайы-биле классиктиг Грецияга эпиктиг поэмалар күүседикчизи).

Гомер-биле ооң эдертикчизи (1874 чыл) Вильяма-Адольфа Бугро

Тывылган бурунгу грек литературлуг папирустарның чартык хире кезээ - Гомерниң чогаалдарының кезектери. Бир дугаар эллиннерниң кижидикчи-башкызы деп Гомерни Платон чугаалаан.

Гомерниң бодунуң-даа, чуртталгазының-даа дугайында чүү-даа билдинмес. Билдингири дээр болза, «Илиада»-биле «Одиссея» болуп турган болуушкуннарндан оранчок сөөлүнде бижиттинген. Бистиң эрага дээр VI векте чогаалдарның бары илериттинген. Гомерниң чурттап чораан үезин төөгүнүң хронолигиязы-биле бистиң эрага дээр VIII векке хамаарыштырып турар. Оон өске бурунгу үениң источниктери-биле алырга Гомер Троян дайының. үезинде чурттап турган. Амгы үеде Гомерниң төрүттүнген ай-хүнүңүң каш аңгы вариантызы бар. (Чижээ,, Мартин Личфилд Уэст ол ай-хүнү чартык век бурунгаарладып адап турар. Бистиң эрага чедир сес дугаар вектиң төнчүзүнден чеди дугаар векке чедир деп турар).

Гомерниң төрүттүнген чер-чурту база билдинмес. Геллийниң эпиграммазы-биле алырга, Гомерниң төрүттүнген чурту деп санаттынар эрге дээш чеди аңгы хоорай маргыжып турган:Смирна, Хиос, Колофон, Саламин, Родос, Аргос, Афины, бо эпиграмманың вариациялары немей Киму, Пилос болгаш Итаку хоорайларны база киирип турган. Геродот-биле Павсанийниң чугаалап турары-биле, Гомер Киклада деп архипелагтың Иос ортулуунга чок апарган. Хевири «Илиада» биле «Одиссея» Грецияның эриинге, ионийжи төрел-бөлүк аймактарның эжелеп чурттап турганы малоазийски эрик кыдыынга азы чанында чыдар ортулуктарга чогааттынган чадавас. Ынчап кээрге, Гомерниң диалектизи ооң кандыг төрел-аймак бөлүкке хамааржып чыдарын илередип шыдаваан. Чүге дизе, ол диалекти ионий болгаш эолийски бурунгу грек дылдың диалектилериниң холумаа болуп турар. Бир үзел-бодал-биле алырга, ол диалекти болза чогаалчы хевирлигниң бир хевири болур койнэ болуп чадавас. Ол болза Гомерниң чурттап турган үезиниң элээн мурнунда тывылган.

«Илиада» и «Одиссеядан» аңгыда кезек оларның элээн соонда бижиттинген чогаалдарны база Гомерни бижээн деп санап турар. Олар дээрге: «гомерниң гимннери» (бистиң векке дээр VII—V вектер, грек поэзияның бурунгу чижектери деп санаттынып турар), комиктиг поэма «Маргит» болгаш оон-даа өскелери. Византийжилер чээрби хире поэмаларны Гомер бижээн деп санап турганнар (ооң иштинде кикликтиг). Чижээ,ооң дугайында чогаалчы өскерлиишкиннерлиг Константин Гермониаканың "Илиадазының" дузазы-биле шиидип болур .

Ёзу-чаңчыгып кааны-биле Гомерни караа көзүлбес кылдыр чуруп көргүзүп турар. Шын алыр болза ол ооң чуртталгазында болган чүүлдерге дүүшпейн турар чадавас. Гомерни караа көзүлбес кылдыр античность үезиниң кижилерниң салым-чолун бижиир жанрның аайы-биле көргүскен чадавас. Оон аңгыда, «Гомер» деп ат бир бодал-биле алырга "караа көзүлбес" (ὁ μῆ ὁρῶν) дээн уткалыг деп санап турар.

Гомерниң айтырыы

"Илиада" болгаш "Одиссея"ның тывылганы, оларның бижиттиреринге дээр уламчылаан салымы, автору Гомер бе азы өске кижи бе деп көвей айтырыгны "Гомерниң айтырыы" деп төөгүде адаан. Ол айтырыг античность үезинде-ле кажан Гомер эпозун Троян дайынының үезинде поэтесса Фантасияның поэзиязынга үндезилеп бижээн деп эгелээн үеден тура тыптып келген.

«Илиаданың» ортуку вектерниң иллюстрациязы

Гомерниң поэмаларының төөгү-биле бадыткатынып турары

XIX дугаар вектинортузунда "Илиада" болгаш "Одиссея" төөгуде бадыткатынмаан деп бодал кезек үеде тургузунда кол болуп эгелээн. Ынчалза-даа Гисарлыкка болгаш Микенага болган археологтуг казыышкыннар ол бодалды меге деп бадыткаан. Ооң соонда хетт болгаш египет документилер тывылган. Оларны номчуп өөренип көөрге легендарлыг болган Троян дайынындан көвей параллельдер бар болган. Литературлуг кезектерин тыппаан-даа болза, слогтарлыг микен бижикти (Линияларлыг бижик Б) чазып көргеш "Илиада" болгаш "Одиссеяда" болуп турар болуушкуннар, чоннуң амыдыралының дугайында көвей шынзылгаларны тып алган. Ынчап кээрге, Гомерниң бижип турар ол үениң амыдыралы археологтуг болгаш документалдыг источниктер-биле кезек черлерде дүгжүп турар болуп турар. Ынчалза-даа ооң шын мегезин бүзүрелдии-биле бадыткап шыдавас бис. «Аас-дыл-биле дамчып келген теорияның" чугаалап турары-биле ында элээн улуг төөгү болгаш ёзу-чаңчылдарга хамаарышкан өскертилгелер бар болуп турар.

Амгы үеде нептерээн бодал бар. Ол болза гомерниң поэмалары "төөгүге билдинмес болуп артып каан кара вектериң" сөөлгү үезиниң шын амыдыралын көргүзүп турар деп бодал.