V-ки Далай-Лама
|
V-ки Далай-Лама | |
|---|---|
 | |
| Төрүттүнген хүнү | 1617 октябрьның 21[1] |
| Мөчээн хүнү | 1682 апрельдиң 2[1] (64 хар) |
| Автограф |
 |
Беш дугаар Далай-Лама Чалбаа Агбаан Лопсаң Чамзы азы Гьялва Нгагванг Лопсаң Гьяцо (моол. Агваан Лувсанжамц) 1617 чылда төрүттүнген. Бо кижи А-Бо-чэньбо ийикпе, Аугаа беш дугаар деп ат-биле хөйге алдар сураглыг чораан кижи. Беш дугаар Далай ламаны Банчын лама номга өөредип кижизиткен. Индияда турар төвүттерниң бижээни ёзугаар алырга, беш дугаар Далай лама Ландарма хаанның үезинде тарай берген үш можуну каттыштырып, төөгү болгаш Индияның шүлүк чогаалының талазы-биле канчаар-даа аажок улуг ажылды кылып, төп Азияның политиктиг бодалын өскертип чаартырынга үлүг-хуузун киирген кижи. Ынчалза-даа эртемден Цыбиковтуң демдеглээнин көөр болза, Бирээвен хиит дээрге, төвүт хииттерниң эң улуу, ооң камбызы Далай-Ламаларның соңгу овур-хевиринге тодарап келген болза-даа, бүгү Төвүттүң политиктиг ажыл херээнге онзагай хүлээлгени күүсетпээн чүве-дир. Ол үеде Төвүт чазак чагырга талазы-биле үүрмектелип сандараан, олар аразында өжээннежип, хербележип турган. Мындыг байдалды хайгаарап билип турган Далай Лама Гуш хаанны Төвүтке чедип келирин чалаан. Гуш хаан дээрге, хушуут ноян Хонгор хаанның алды оглунуң дөрт дугаары Турул Байхур болган. 1582 чылда төрүттүнген, чоокта чаа ойраттар биле калгаларның маргылдаазын бир удаа үзүп, Гуш хаан деп шоланы четтирген турган.
Гуш хаан Хөх-нуурну (Көк-хөлдү) 1637 чылда эжелеп ап, үш чыл тулушкаш, Шигацеге тиилеп үнүп, төвүт чуртунга эрге-шөлээни доктааткан. Мооң-биле Гуш хаан сарыг шажынны камгалап, беш дугаар Далай ламаның туружун быжыглап берген. Бо үеде Төвүттүң мурнуу кезээнге Кыдаттың салдары нептерээн турган. Мону хайгааравышаан, 1652 чылда беш дугаар Далай лама Чин улустуң эжен хаанның чалалгазы-биле Пекинче аалдап четкен. Далай ламаның Ботала дээр азы Будлан дээр ордузун тургускан. Бо ордунуң тудуу барык дооступ турда ооң Дээрже чайылганын төвүттер үш чыл дургузунда чажырганнар. Бо үеде болза, Төвүттүң төөгүзүнде элээн берге чарбыктыг үе турган. Мону аңгы шинчилеп бижиир болза, база-ла солун болур ийиик. Беш дугаар Далай лама 1682 чылда Дээрже чайылган.
-
Чалбаа Агбаан Лопсаң Чамзы -
5-ки Далай-Лама Шунджи-биле -
5-ки Далай-Ламаның Төвүт күрүне документизи -
5-ки Далай-Ламаның дүрзүзү. Моол, 19кү чүс-чыл. Ам ол Вена хоорайның этнология музейинде
Дөзү
[эдер | вики-сөзүглелди эдер]- К.К.Кудажы, Ю.Ш.Күнзегеш. Улуг-Хем: Тыва чогаалчыларның сеткүүлү 5-6. Доржготов «Судур». 1993 чыл.
- ↑ 1,0 1,1 Deutsche Nationalbibliothek Record #119205319 // Общий нормативный контроль (GND) (нем.) — 2012—2016.