Моол дыл

Википедия деп сайттан

Моол дыл

Чурттар
Эдилекчилер саны
  • 5 200 000 к. (2005)
Ethnologue mon
ABS ASCL 7902
IETF mn
Glottolog mong1331

Моол дыл ( mongɣol xele, монгол хэл) – моолдарның дылы, Моолдуң күрүне дылы. Кол диалектизи-биле калга-моол азы калга дыл деп болганчок адаар. Моолдуң национал дылы кылдыр калга диалект үндезини-биле Моол арат хувискаал (1921) соонда тургустунуп эгелээн. 1943 чылдан эгелээш – кириллица бижиинге үндезилеттинип алган.

Моол дылдың шынарлары[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Калга-моол диалект (азы дыл) литературлуг нормалыг база Моолдуң күрүне дылының статузун алган. Ол дылда чугааланып турар улустуң саны – 2,3 сая кижи (1995). Калга диалект моол дыл диалектилериниң төп бөлүүнче кирип турар. Ооң-биле чергелештир база чөөн биле барыын бөлүкке тускайлап турар. Диалектилер колдуунда фонетиктиг байдал-биле ылгалып турар.

Моол дылдарның бөлүү[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Калга-моол дыл, моол бижимел дылы-биле катай моол дыл аймаанче кирип турар. Ол аймак дараазында бөлүктерге чардынып турар:

  • соңгу-моол дылдар: бурят, кылмык, ордос, хамнаган, ойрат;
  • мурнуу-моол дылдар: дагур, чөөн-югур, баоан, моор;
  • Афганистанда дың чаңгыс могол дыл.

Моол дыл болгаш кириллица[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Моол дылда 35 үжүк бар.

Поз. Кириллица Ады IPA[2] ISO 9 Стандарт
романчыдылга
THL Конгресстиң
библиотеказы
1 Аа а a a a a a
2 Бб бэ p, pʲ, b b b b b
3 Вв вэ w, wʲ v v w v
4 Г г гэ ɡ, ɡʲ, k, ɢ g g g g
5 Дд дэ t, tʲ, d d d d d
6 Ее е jɛ~jɜ, e e ye, yë ye, yö e
7 Ёё ё ë yo, yö yo ë
8 Жж жэ tʃ, dʒ ž j j zh
9 Зз зэ ts, dz z z z z
10 Ии и i i i i i
11 Йй хагас и i j ĭ i ĭ
12 (Кк) ка (, kʰʲ) k k k k
13 Лл эл ɮ, ɮʲ l l l l
14 Мм эм m, m m m m
15 Нн эн n, , ŋ n n n n
16 Оо о ɔ o o o o
17 Өө ө o ô ö ö ö
18 (Пп) пэ (, pʰʲ) p p p p
19 Рр эр r, r r r r
20 Сс эс s s s s s
21 Тт тэ , tʰʲ t t t t
22 Уу у ʊ u u u u
23 Үү ү u ù ü ü ü
24 (Фф) фэ, фа, эф (f) f f f f
25 Хх хэ, ха x, h x kh kh
26 Цц цэ tsʰ c c ts ts
27 Чч чэ tʃʰ č č ch ch
28 Шш ша, эш ʃ š š sh sh
29 (Щщ) ща, эшчэ (stʃ) ŝ šč shch shch
30 Ъъ хатуугийн тэмдэг ʺ ı ʺ ı
31 Ыы эр үгийн ы i y y î y
32 Ьь зөөлний тэмдэг ʲ ʹ ʹ ĭ i
33 Ээ э e è e e ê
34 Юю ю , ju û yu, yü yu, yü iu
35 Яя я ja, j â ya ya ia

Демдеглелдер[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

  1. ScriptSource - Mongolia
  2. Svantesson, Jan-Olof, Anna Tsendina, Anastasia Karlsson, Vivan Franzén. 2005. The Phonology of Mongolian. New York: Oxford University Press: 30-40.

Дөзүглел[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

  1. Орус Википедиядан очулдурттунган.