Дали, Сальвадор

Википедия деп сайттан

Сальвадор Дали

кат. Salvador Dalí i Domènech

Чуруу
Псевдонимнери Dali, Salvador[1] биле Dalí Domènech, Salvador
Төрүттүнген хүнү 1904 майның 11(1904-05-11)[2][3][4][…] азы 1904 майның 21(1904-05-21)[5]
Төрүттүнген чери
Мөчээн хүнү 1989 январьның 23(1989-01-23)[8][9][2][…] (84 хар)
Мөчээн чери
Чурту
Жанр натюрморт[d][11], жанровая живопись[d][11], портрет[d][11], пейзаж[d][11], аллегория[d][11] биле религиозное искусство[d][11]
Сайт salvador-dali.org​ (англ.)
Хол үжүү

Сальвадо́р Дали́ (долу ады Сальвадор Доме́нек Фелип Жасинт Дали и Доме́нек, маркиз де Дали де Пу́боль, кат. Salvador Domènec Felip Jacint Dalí i Domènech, Marqués de Dalí de Púbol, исп. Salvador Domingo Felipe Jacinto Dalí i Domènech, Marqués de Dalí y de Púbol; 1904  майның  11, Фигерас — 1989 январьның 23, Фигерас) — испан чурукчу, график, скульптор, режиссёр, чогаалчы. Сюррелизмниң билдингир төлээлекчилериниң бирээзи.

Ол дараазында фильмнерге ажылдаан: «Андалузский пёс», «Золотой век» (режиссёру — Луис Бунюэль), «Заворожённый» (режиссёру — Альфред Хичкок).«Тайная жизнь Сальвадора Дали, рассказанная им самим» (1942), «Дневник одного гения» (1952—1963), Oui: The Paranoid-Critical Revolution (1927-33) деп номнарның автору болгаш эссе «Трагический миф Анжелюса Милле».

Биографиязы[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Бичии чорааны[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Сальвадор Дали Испанияның Жирон провинциязында Фигерас деп хоорайга   шыдалдыг нотариус өг-бүлеге 1904 чылдың май 11-де төрүттүнген. Ол каталон нациялыг кижи. Сальвадор бодундан аңгыда, Анна Мария Дали (исп. Anna Maria Dalí, 1908 чылдың январь 6 — 1989 чылдың май 16) дуңмалыг болгаш улуг акылыг (12 октября 1901 — 1 августа 1903), акызы менингит аарыгдан аараш кызыл дустаан. Сөөлүнде Сальвадор 5 харлыг турда, Сальвадор ада-иези-биле акызының чевээнге барганнар. Ынчан Сальвадорга ада-иези мынча дээн: сен акыңның  реинкарнациязы-дыр сен. 

Дали бичиизинден эгелээш, дыка угаанныг чораан. Бир катап ол  садыг саарылга шөлүнге шил карамель дээш алгыш үндүрүпкен. Ол үеде Далини долгандыр дыка хөй чон чыглып келген. Шагдаа ажылдакчызы садыг ээзин дилээш, Далиге чигирзиг шил карамельди ап берген.Чүге садыг хааглыг турган дээрге ол эң изиг үе турган, ынчангаш садыг ээзи кезек үе иштинде дыштанып турган. Ол бодунуң ырбаачал чаңы-биле үргүлчү өскелерден ылгалдыг болгаш бодунче кичээнгей дыка тыртыксаар чораан.

Дали муниципалдыг уран чүүл школазының чурулга бөлгүмүнче барып эгелээн.Ол 1914 чылдан 1918 чылга чедир Фигераста академияга кижизиттинген.Чажындан эгелээш, ооң бир эжи  ФК «Барселонаның» бут бөмбүүнүң ойнакчызы Хосеп Самитьер чораан. 1916 чылда Рамона Пишóнуң өг-бүлези-биле Кадакес хоорайга барып дыштанган. Ол аңаа амгы үениң уран чүүлү-биле танышкан.

Элээди үези[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

1921 чылда авазы рак аарыындан 47 харлыг тургаш, бурганай берген. Ол коргунчуг болуушкун Далиге дыка берге аар согуг болган.Дали ол чылын Сан-Фернандо Академиязынче дужаап алган. Ооң шылгалдага  белеткеп алган чуруу эмин эртир бичии болган.Элээди Сальвадор чурукту полотнодан балапкаш, катап чаа чурук чуруур деп шиитпирлээн. Ооң түңнел шылгалдазынга чедир чүгле үш хонук арткан. Ол ажылдаарынче ындыг кончуг далашпаан. Ол дээш ачазы дыка сагыш човап турган. Сөөлүнде ачазынга чураан чуруун көргүскен. А ол чурук баштайгы чуруундан-даа артык бичии болганы ачазынга улуг согуг болган. Чүгле башкылары ёзулуг бедик уран ажылды үнелээш, аныяк эксцентрикти академияга хүлээп алган.

1922 чылда Дали «Резиденцияже» көшкен, (исп. Residencia de Estudiantes),салым чаянныг аныяктарның өөредилге черинге өөренип эгелээн. Ол Мадридке студентилеп тургаш, студентилерниң ниити чуртталга бажыңынга чурттап турган. Ол үеде Дали Луисом Бунюэль, Федерико Гарсиа Лорк, Педро Гарфиас- биле танышкан. Ол улуг сонуургал-биле Фрейдиң ажылдарын номчуур турган.

Живопистиң чаа агымнарын өөренип көргеш, ол кубизм болгаш дадаизм методтары-биле эксперимент ажылын чоруткан. 1926 чылда Далини башкылары-биле багай харылзаалыг дээш Академиядан үндүрүпкен. Ол чылын Дали бир дугаар Парижке чорааш, Пабло Пикассо-биле найыралдажып алган. Дали бодунуң чуруттунар стилин тыварын оралдашкан. 1920 чылдарның төнчүзүнде Пикассо биле Жоан Миронуң салдары-биле элээн ажылдарны кылган.1929 чылда Бунюэл-биле сюрреалистиктиг «Андалузский пёс» аттыг фильмге катай киришкен.

Ол бодунуң келир үеде өөнүң ишти болур Галага  (Елену Дмитриевну Дьяконову) ужурашкан. Гала болза шүлүкчү Поля Элюарның бир дугаар өөнүң ишти чораан.

Аныяк чораан чылдары[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Дали 1934 чылда

Далиниң ажылдарын делгелгелерге салып турган. Ооң ажылдары чонга билдингир апарган.1929 чылда Андре Бретонотуң удуртуп турганы сюрреалистер бөлүүнче  каттышкан. Ол үеде Далиниң ачазы-биле харылзаазы баксыраан, чүге дээрге Галага Далиниң өг-бүлезиниң хамаарылгазы багай болган. 

1932 чылда Гала-биле өг-бүле туткан.  Ол чылын США-же бир дугаар барган. 

Сюрреалистерден чарылганы[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

1936 чылда Каудильо Фрáнко эрге чагыргага олуруптарга, Дали сюрреалистер-биле бакташкан. Ооң түңнелинде Далини сюрреалистер бөлүүнден үндүрүпкен. Ооң харыызынга Дали мынча дээн : «Сюрреализм — дээрге мен-дир мен». 

1933 чылда Дали  " Загадка Вильгельма Телля" деп чуруун чураан, аңаа ол швейцар фольклорнуң маадырын Ленинниң овур-хевиринге дөмейлээн. Дали швейцар мифти Фрейд ышкаш угаап бодаан: Телль каржы ада болган. Ол бодунуң төлүн безин чок кылырын күзээн. Далиниң ачазынга хууда бодалдары каттыжып көвүдээн.Сюрреалистерге Ленин идейлиг болгаш сагыш-сеткилдиг ада бооп үнелеткен. Ол чуруунга эрге чагыргалыг ада-иелерге хомудалын көргүскен. Ынчалза-даа чамдык сюрреалистер чурукту октаптар деп кыскан.  

Уран-чүүлдүң эволюциязы. [эдер | вики-сөзүглелди эдер]

1937 чылда ол Италияны көрген. Ренессанстың чогаалдары аңаа дыка солун болган. Ооң бодунуң ажылдарында кижилерниң шын деңнелгелерин болгаш академизмниң өске хевирлерин ажылып эгелээн. Дали сюрреализмден ыраан-даа болза, ооң чуруктарында сюрреализмниң фантащиялары ол-ла хевээр арткан. Сөөлүнде Дали чаа деградацияның уран чүүлдүң камгалакчызы деп бодунга бижээш, бодунуң чаа адын ооң-биле каттыштырган. Ол болза«Salvador» деп ат, ол атты испан дылдан очулдурарга  «Камгалакчы» дээн.

1939 чылда Андре Бретон Далини бодунуң уран чүүлүнүң садыглажыышкынын шоошкаш, аңаа «Avida Dollars» деп шола атты чогаадып берген. Латын дылдан очулдурарга ,«алчный до долларов» деп очулга чоок болуп турар.Бретоннуң шооткан чугаазы карак чивес аразында чонга  билдингир бооп тараан, ынчалза-даа Далиниң чедиишкиннеринге ол шаптыктаваан.Харын-даа Бретоннуң садыглажыышкынының  чедиишкин Дали оранчок ашкан. 

США чуртталгазы[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Ийиги делегей дайынының эгезинде Дали Галя-биле США-же көжүп чорупкан. Олар аңаа 1940 чылдан 1948 чылга чедир чурттаан.1942 чылда «Тайная жизнь Сальвадора Дали» деп беллетризовтуг автобиографиязын үндүрген. Ооң литературлуг арга дуржулгазы уран-чечен чогаалдар ышкаш чедиишкинниг болган. Ол Уолт Дисней-биле кады ажылдаан. Ол Далиге уран талантызын кинога көргүзерин сүмелээн. Уолттуң  Сальвадорга сүмелээн сюрреалистиг мультфильмнери Destino төлевилели багай боорга, ол ажылын соксаткан. Дали режиссёр Альфред Хичкок-биле ажылдааш, «Заворожённый» деп фильмниң дүш деп сценазынга декорацияны кылган.Кылган сценазы фильмче чүгле кысказы-биле кирген.

Бышкан чалыы болгаш улгады берген үези[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

1965 чылда Сальвадор Дали бодунуң оцелоду-биле адын Babou дээр
Сальвадор Дали 1972 ч.

Уран чүүлү[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Театр[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Сальвадор Дали — либреттонуң автору «Вакханалия» баледин  чогааткан (музыказы Рихард Вагнерниң, хореографиязы Леонид Мясинниң, Орус балет Монте-Карло).

Кинематограф[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

1945 чылда Дали Уолт Дисней-биле Destinoга мультипликационнуг фильм тургузарынга кады ажылды чоргузуп эгелээн.Ынчан ону финанс талазы-биле кол айтырыгларны соңгаарлатканындан үндүрбейн барган; The Walt Disney Company фильм  2003 чылда экранче үндүрген.

Дизайн[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Сальвадор Дали Чупа-Чупс упаковказының дизайны. Энрике Бернат бодунуң карамелин «Чупс» деп адаан. Баштай ол чеди аңгы амдан кылып турган: клубника, лимон, мята, апельсин, шоколад, сливкалыг кофе болгаш сливкалыг клубника. Популярность «Чупа-Чупсту " кайы-даа черлерде алдаржаан, карамельдерни үндүрери улгаткан, чаа амданнар база үндүрүп эгелээн.Карамельдиң даштын оригинал кылдыр кылырынче Энрике Бернат улуг бодалды салган. Энрике Бернат Сальвадор Даличе  "Чупа-Чупстуң" даштынга кандыг-бир улус сактып алыр кылдыр артыпкаар чуруктан чуруп бээр кылдыр улуг дилег дилээн. Гениал чурукчу шак-даа четпейн чурукту чурупкан.«Чупа Чупс-туң» даштында чуруп каан ромашка ам бо хүнде делегейниң кайы-даа булуңнарында логотип болу берген.Чаа логотиптиң ылгалдыы ооң туружунуң өскерилгени: ол болза кыдыында эвес, а конфетаның кырында кылдынган. 

Скульптуралары[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

  • 1969—1979 — Клоттуң коллекциязы,44 хүлер статуяларының кезии, Порт Лигатта чурукчунуң бажыңынга тургустунган.

Кара бажыңга[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

1965 чылда Рикерс (США) ортулуунга кара бажың комплгексизиниң кол чемненир чериниң эң көскү черинге Далиниң чураан бир чуруун азыпкан турган.Ол чуруунга кара бажыңга олурган улустуң уран чүүл дугайында лекция болуп турда, барып шыдаваанын, буруузун илередип чураан чуруу турган.1981 чылда ол чурукту холлга ол-ла олчаан камныг, кадагалааш эккеп аскан, а марте 2003 чылда ону меге чурук-тур деп тодараткаш, шын чурукту оорлаан деп түңнээн. Бо херекке дөрт ол чер ажылдакчыларын буруудаткан.Оларның үжү буруузун билинген, бирээзи агартынып үнген. Ынчалза-даа ол Дали шын чураан чуруу олчаан тывылбайн барган.

Образ в кинематографе[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Год Страна Название Режиссёр Сальвадор Дали
1978 Швеция Швеция Приключения Пикассо Таге Даниэльссон
2001
Испания Испания
Бунюэль и стол царя Соломона Карлос Саура Эрнесто Альтерио
2008 Великобритания Великобритания
Испания Испания
Отголоски прошлого Пол Моррисон Роберт Паттинсон
2011 АКШ АКШ
Испания Испания
Полночь в Париже Вуди Аллен Эдриен Броуди
1991 Испания

Болгария

Дали Антонио Рибас Лоренцо Куинн

Демдеглелдер[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

  1. https://ccemx.org/evento/salvador-dali-suenos-urbanos/
  2. 2,0 2,1 Salvador Dalí (англ.)OUP, 2006. — ISBN 978-0-19-977378-7
  3. https://www.kulturarv.dk/kid/VisKunstner.do?kunstnerId=2088 (дат.)
  4. Internet Speculative Fiction Database (англ.) — 1995.
  5. Deutsche Nationalbibliothek Record #118523481 // Общий нормативный контроль (GND) (нем.) — 2012—2016.
  6. Дали Сальвадор // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
  7. 7,0 7,1 https://cs.isabart.org/person/13592
  8. Bibliothèque nationale de France идентификатор BNF (фр.): платформа открытых данных — 2011.
  9. Salvador Dalí (нидерл.)
  10. https://www.moma.org/artists/1364 (англ.)
  11. 11,0 11,1 11,2 11,3 11,4 11,5 RKDartists (нидерл.)

Литература[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

  • 1974 г. Робер Дешарн. Salvador Dali. Изд. DuMont Buchverlag, 164 с., ISBN 3-7701-0753-5;
  • 1990 г. Джорж Оруэл (англ. George Orwell). Привилегия духовных пастырей. Эссе. — Лениздат,
  • 1992 г. А. И. Рожин Сальвадор Дали. Изд. Республика, 224 с., тираж 75000 экз., ISBN 5-250-01946-3;
  • 1992 г. Е. В. Завадская Сальвадор Дали. Изд. Изобразительное искусство, 64 с., тираж 50000 экз., ISBN 5-85200-236-4;
  • 1995 г. Gilles Neret. Salvador Dali. 1904—1989 = Сальвадор Дали / Gilles Neret. — Koeln : TASCHEN, 95 с.(На немецком языке) ISBN 3-8228-9520-2;
  • 2001 г. Никола Дешарн, Робер Дешарн. Изд. Белый город, 382 с., ISBN 5-7793-0325-8;
  • 2002 г. Мередит Этерингтон-Смит. «Сальвадор Дали» (Перевод Е. Г. Гендель). Изд. Попурри, 560 с., тираж 11000 экз., ISBN 985-438-781-X, ISBN 0-679-40061-3;
  • 2006 г. Робер Дешарн, Жиль Нере. Dali. Изд. Taschen, 224 с., ISBN 3-8228-5008-X;
  • 2008 г. Делассен С. Гала для Дали. Биография супружеской пары. М., Текст, 186 c., тираж: 5000, ISBN 978-5-7516-0682-4
  • 2009 г. Ольга Морозова. Сгоревший заживо. Скандальная биография Сальвадора Дали. Изд. Funky Inc., 224 с., тираж 3000 экз., ISBN 978-5-903912-70-4;
  • 2010 г. Сальвадор Дали. Мысли и анекдоты. Pensees et anecdotes. Изд. Текст, 176 с., тираж 3000 экз., ISBN 978-5-7516-0923-8;
  • 2011 г. С. С. Пирожник. Сальвадор Дали. Изд. Харвест, 128 с., тираж 3000 экз., ISBN 978-985-16-1274-7;
  • 2011 г. В. Г. Яськов Сальвадор Дали. Изд. Эксмо, 12 с., тираж 3000 экз., ISBN 978-5-699-47135-5;
  • 2012 г. Сальвадор Дали. Моя тайная жизнь. La Vie Secrete De Salvador. (Перевод Е. Г. Гендель) Изд. Попурри, 640 с., тираж 5100 экз., ISBN 978-985-15-1620-5;
  • 2012 г. Сальвадор Дали. Дневник одного гения. Journal D’un Genie. (Перевод О. Г. Сокольник, Т. А. Ждан) Изд. Попурри, 336 с., тираж 5100 экз., ISBN 978-985-15-1619-9;
    • 2014 г. Сальвадор Дали. Дневник одного гения. Journal D’un Genie. Изд. Азбука, Азбука-Аттикус, 288 с., тираж 5000 экз., ISBN 978-5-389-08671-5;
  • 2012 г. Робер Дешарн, Никола Дешарн. Salvador Dali / Сальвадор Дали. Альбом. Изд. Эдита, 384 с., ISBN 5-7793-0325-8;
    • 2008 г. Изд. Белый город
  • 2013 г. Р. К. Баландин Сальвадор Дали искусство и эпатаж. Изд. Вече, 320 с., тираж 5000 экз., ISBN 978-5-4444-1036-3;
  • 2013 г. Библия с иллюстрациями Сальвадора Дали. Изд. Книжный клуб «Клуб семейного досуга». Белгород, Книжный клуб «Клуб семейного досуга». Харьков, 900 с., тираж 500 экз., ISBN 978-5-9910-2130-2;
  • 2013 г. Дали вблизи и вдали. Сборник статей. Отв. редактор Бусев М. А. М., Прогресс-Традиция, 416 с., тираж 500 экз., ISBN 978-5-89826-406-2
  • 2014 г. Сальвадор Дали. Сокрытые лица. Ostros Ocultos (Visages Caches / Hidden Faces). (Перевод Л. М. Цывьян) Изд. Эксмо, 512 с., тираж 7000 экз., ISBN 978-5-699-70849-9;
  • 2014 г. Кэтрин Инграм. Гениальный Дали. This is DaLi (Перевод Т. Платонова). Изд. Эксмо, 80 с., тираж 3150 экз., ISBN 978-5-699-70398-2;