Демдек ады
Демдек ады (адъектив < лат. adjicere – немээр) дээрге чүвелерниң шынарын болгаш демдээн көргүзер чугаа кезээ болур.
Демдек адын чүве ады-биле таарыштыр кожуптар болза, ол чүве адының бир-ле шынарын, хевирин азы демдээн айтып тайылбырлаар: кызыл чечек, чолдак тон, делгем хову. Демдек аттары домакка тодарадылга бооп чоруур.
Чижектер.
- Харлыг ховуда тевелер көстүп чор.
- Дага чок аъттар өл болгаш тулаалыг черлерге тайып чорааннар. (Л. Кокышев. «Аринаның амыдыралы». Очул. М. Доржу.).
- Соңга баарындан ак-ак чечектер үнген.
Чамдыкта демдек аттары кылыг сөстери-биле каттыжа бергеш кылдыныгны тайылбырлап чоруур: эки чурттаар, шыдамык ажылдаар, бодамчалыг кылыр. Ынчангаш демдек аттары домакка байдал бооп киргилээн чоруур.
Чижектер.
- Оолдар дош кыры-биле оваарымчалыг чоруп орган.
- Кара-Дагны дорт-ла ажыптывыс. (М. Мендуме. «Тайганың ээзи»).
Чамдык өске дылдарга бодаарга, тыва дылда демдек аттары наречиелер болгаш чүве аттарындан тода ылгалы кошкак. Ынчалза-даа сөс чогаадыр аргалары, ниити семантиказы база кол функциязы-биле демдек аттары черле тускай чугаа кезээ болур дээринге маргылдаа чок. Чүве аттары-биле дорт харылзаалыы база тускай чадаларлыы демдек аттарының тускай чугаа кезээ болурун улам тода херечилеп турар.
Демдек аттарының чогаадылгазы
[эдер | вики-сөзүглелди эдер]Демдек ады бодунуң бүдүжүнүң талазы-биле укталбаан болгаш укталган деп ийи бөлүкке чарлыр.
Укталбаан демдек аттары өске сөстерден укталбаан, бүткен-не боттары ол демдек аттары болур: ак, көк, сарыг, аар, чиик, эки, багай, улуг, биче, чаа, ханы.
Укталган демдек аттары үш арга-биле тыптыр: морфологтуг, синтаксистиг, лексика-семантиктиг арга-биле.
Үндезини
[эдер | вики-сөзүглелди эдер]Ш. Ч. Сат, Е. Б. Салзыңмаа. Амгы тыва литературлуг дыл. (Лексика болгаш семасиология, фразеология, фонетика, морфология). Тываның ном үндүрер чери. Кызыл — 1980.