Долаана

Долаана, (азы долагана) (орус. боярышник) дээрге хемнер унунга, арга-арыг иштинге үнер тенниг үнүш, бистиң Тывада чер болганда үнүп турар. Улуг хевирлиг чараш, узуну 5 м хире бедип өзер ыяш. Чечээ бичии-бичии ак, тускай чаагай чыттыг, кады хан-кызыл, борбак, кадының иштиңде 2—5 чедир сөөктерлиг болгаш ишти суг чок, митпек, чигирзиг, ажыгзымаар амдаңныг. Май июнь айларда чечектелир. Кады 8—9 айларда быжар.

Долагананың кадында чигир, органиктиг кислоталар (яблоктуг, лимоннуг дээш өске-даа), чаагай чыт киирер бүдүмелдер, фитостериннер, флавоноидтер, сапониннер, гликозидтер, каротин, холин, витамин С дээш өске-даа чүүлдер бар. Кадын аъш-чемге ажыглап турар. Эң ылаңгыя долагананың кадындан варенье, кисель хайындырар, хлеб, булочка аймаанга холуп быжырарынга ажыглап турар. Долагананың картын алгаш, сугга хайындыргаш, пөс-таавы аймаан будуур кызыл будук кылдыр-даа ажыглап турар.

Эм кылдыр ажыглаары

Долаганадан кылган эмнер чүректиң шыңган эъттериниң чыырлыр шынарын күштелдирер, ооң-биле чергелештир чүректиң сертилээш, дүргедээр байдалын оожургадыр, чүректиң болгаш баш мээзиниң хан-дамырларынга хан эргилиишкинин күштелдирер, чүректиң согарын дең-дески болдурар, хан базыышкынын кудуладыр, чүрек аарыг кижилерниң ниити байдалын экижидер шынарлыг. Эм кылдыр нургулайында долагананың кадындан алдынган суг эмни ажыглап турар. Ону 20—30 дамдыны бир хүн 3—4 катап чем ижериниң мурнунда ижер. Долаганадан алдынган эмнер чүрек-хан-дамыр аарыгларының үезинде ижер «кардиовалең» деп эмниң тургузуунда холуттунган. Долаганадан алдынган эмнерниң эң-не кол эки шынары чүл дээрге, кижиниң организминге кандыг-даа хора чогу болур.

Сөөлгү үениң дуржулгалары-биле алырга, долаганадан алдынган чамдык эмнер ханда көвүдээн холестеринниң хемчээлин эвээжедир шынарлыг болуп турар. Ынчангаш кижилерниң баш бурунгаар кырывазынга долагананың кадын чиири ажыктыг деп сүмелезе чугула.

Улустуң ажыглап турары-биле алырга, база-ла үстүнде айыткан аарыгларның үезинде ажыглап турар. Долагананы кижи боду ижеринге кылып алыры белен. Чижээ: бир стакан водкага бир улуг омааш ишти чууруп каан долагананың кадын, дуглаглыг савага чеди хонук тургускаш, ооң соонда шүүрээш, 20—30 дамдыны бир хүн 3—4 катап чемненириниң мурнунда ижер.

Чем кылыры

Долаана чедиштир быжа бээрге, кадын чыггаш кадырар. Ооң эм шынары шыырак. Хан эргилдезин дүргедедир, чүректиң эки ажылдаарынга дузалаар. Хан базыышкыны улгатканда, уйгу келбес таварылгада ажыглаар.

Долаананың бүрүлеринден хандыны мынчаар кылыр: улуг омааш ишти үүрмектеп каан чечек кырынче бир стакан чаа хайындырган изиг сугну кудар, 2 шак тургускаш, шүүрээр. Стаканның дөрттүң бир кезии хире хандыны, хары угда хунде 3-4 катап ижер. Каттардан ханды кылыры база-ла ындыг янзылыг. Хүнде 3-4 катап 1-2 улуг омааштап ижер.

Дөзү

Доржу Көк-оолович Куулар, Тана Моңгушевна Куулар - "ЛЕКАРСТВЕННЫЕ РАСТЕНИЯ В ТУВЕ"
Ном «Холу чемзиг авам сөңү»

Бо дээрге белеткеп каан чүүл-дүр. Эдип база немеп тургаш, ук төлевилелге дузалап болур силер.