Дошпулдуур

Дошпулуур (допшулдуур, топшулуур-даа дээр) — ийи хылдыг хөгжүм херексели. Шаанда ол барык өг, аал бүрүзүнге турган эң-не нептереңгей хөгжүм херексели-дир. Ол дугайын чоннуң аас чогаалы херечилеп турар:

Марат Дамдынның кылган дошпулууру

Алаак черниң ыяжындан
Чазап алган дошпулуурум.
Ала бениң кудуурундан
Хылдап алган дошпулуурум.
Куду черниң ыяжындан
Чазап алган дошпулуурум.
Кула бениң кудуруундан
Хылдап алган дошпулуурум.

Тургузуу

Шаандагы дошпулдуур ийи таладан хаш-биле дуй шаккан хааржак болур болгаш ону өттүр быжыглаан 80 см хире үннүг. Дошпулуур бызаанчы дег хөй хевирлиг эвес-даа бол, хемчээли янзы-бүрү болур. Ооң хааржаан кол нургулайында дыттан, ында-хаая шиви, хады азы пөштен кылган боор. Унун база баш талазын быжыг хадыңдан чазаар. Хааржакталчак бажын ийи таладан дуй шагар хаш алгыны өшкү, бызаа азы сыын кежинден кылыр, а чамдыкта аргар-кошкар кежин ажыглаар.

Шаандагы дошпулуурну ээрип каан аът хылы-биле хылдап турган. Чамдыкта ооң хылын хой шөйүндүзүнүң дадаазынналчак кожундан ээрип кадыргаш, кылган-даа боор-ла. Амгы үеде оларны кылымал чиңге, быжыг хылдар азы демир сывырындактар солаан. Дошпулуурнуң хөөнүн ойнакчы боду таарыштырып алыр.

Төөгүзү

Дошпулдуур — бурунгу ыраажы кижилерниң даады ажыглаар эдилелдериниң бирээзи. Ооң дузазы-биле олар кожа-хелбээ улустарын хөгледип, хөөнүн чазап, амыраан алгап чораан:

Дозур кара мээң эжим
Дошпулдуурлап олур-ла бе?
Торга күжүр ыяш соктап,
Токкуңайнып чыдыр-ла бе?

Дөзү

1. Байыр-оол М.С. "Тывалар", 2005