Зверев, Сергей Афанасьевич

Википедия деп сайттан

Сергей Афанасьевич Зверев

Төрүттүнген хүнү 1900 июльдуң 8(1900-07-08)
Төрүттүнген чери
Мөчээн хүнү 1973 марттың 7(1973-03-07) (72 хар)
Шаңналдары
орден Трудового Красного Знамени
заслуженный работник культуры РСФСР

Сергей Афанасьевич Зверев (июль 6, 1900 - март 7, 1973) – саха улустуң ыраажызы, олонхожу. ССРЭ-ниң Чогаалчылар эвилелиниң кежигүнү (1939), РСФСР-ниң болгаш ЯАССР-ниң культура талазы-биле алдарлыг ажылдакчызы[1].

Намдары[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Сергей Афанасьевич Зверев 1900 чылдың июль 6-да Якутск облазының Сунтар районунга Тюбятск суурга төрүттүнген[2](өске дөзүглелде 1891 чылдың август 19-та)[1]. Чээрби ажыг чыл улус ажылы кылып берип ажылдап чораан. Алдын уургайынга шахтерлап, дузаашкын заводунга столярлап ажылдап чорааш колхоз удуртукчузу апарган[2]. 1940-1945 чылдарда Нюрбин колхозтуң театрының артизи апарган[1].

Чогаадыкчы ажыл-чорудулгазы[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Школа назыны четпейн чорааш-ла якут чоннуң уран-чүүлүн, улустуң аас чогаалын, олонхону сонуургап чораан. Ооң кырган-ачазы Антон Дьапта база ачазы Афанасий Антонов билдингир олонхожулар чораан[3].

Бодунуң чогаалдарында Зврев якут чоннуң ажыл-амыдыралын, чуртталгазын, бойдусту алгап мактап ырлап чораан[2]. Ада-чурттуң дайынының үезинде патриотчу ырыларны хөйү-биле бижээн («Барааччы ырыата», «Аіа алгыЇа», «Эбэ алгыhа», «Кыайыахпыт», «Уотунан тыыммыт уоттан умсуо»)[3]. Ооң ырыларында тиилелгеже чүткүлдүң хөөнү дыңналып турар. Дайын соонда «Улуу Москуба туһунан тойук» («Сказание о великой Москве»), «Плотина мегинцев» деп чогаалдарны бижээн. Москва хоорайның 800 харлаанынга тураскаадып ук поэманы орус дылче очулдурган соонда ол чогаал "Шын" солуннуң бедик үнелелин алган.

1947 чылда Зверевти Якут күрүнениң хөгжүм-шии театрынче "Ньюргун Боотр" деп операны салыр дээш сумелекчи кылдыр ажылдаарынче чалаан. Г. Васильев-биле «Айхал эйиэхэ аар тайҕа» («Слава тебе, седая тайга») деп шүлүглелди чырыкче юндургеннер. Ында Якутияның үнелиг дажы алмазты бүдүрүлгеже үндүргениниң дугайында тоожуп турар.

1953 чылда «Мин сүрэҕим» («Моё сердце») деп Сергей Зверевтиң чогаалдарының чыындызы үнген.

Сергей Зверев якут танцы культуразының үндезилекчизи. Ол 30-ден хөй танцыларны тургускан. Оларга «Алгыс», «Ситим», «Сэлбэрээскэ», «Хотой», «Кымыс Ўрдэ» дээш оон-даа өске танцылар хамааржыр[3].

1959 чылда «СуоЇалдьыйа Толбонноох» деп операны тургускан.

Өг-бүлези[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Сергей Афанасьевич 14 ажы-төлдүң адазы. Ол ийи удаа аңгы өг-бүле тудуп чурттан[3].

Демдеглелдер[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

  1. 1,0 1,1 1,2 Зверев Сергей Афанасьевич // Писатели Восточной Сибири. 1978
  2. 2,0 2,1 2,2 Сергей Афанасьевич Зверев-Кыыл Уола // Театр Олонхо
  3. 3,0 3,1 3,2 3,3 Его называли «Посланник небес»… // Илин. № 2, 2000.

Чогаалдары[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

  • Мин сүрэҕим. — Дьокуускай: Кинигэ изд-вота, 1953. — 60 с.
  • Айхал эйиэхэ, аар тайҕа / С. А. Зверев, Г. М. Васильев. — Дьокуускай: Кинигэ изд-вота, 1958. — 48 с.
  • Икки үйэ. — Дьокуускай: Кинигэ изд-вота, 1964. — 103 с.
  • Аман өс. — Дьокуускай: Кинигэ изд-вота, 1971. — 294 с.
  • Күрүлэс күргүөм күннэргэ: Культура дьиэлэригзр, фольклорнай коллективтарга көмө / Хомуйда В. В. Илларионов, Л. Ф. Рожина. — Бэрдьигэстээх, 1992. — 39 с.
  • Улуу Москуба туһунан тойук: Поэма / Хомуйан оҥордо Д. С. Зверев. Худож. Н. Игнатьев. — Дьокуускай, 1999. — 74 с.
  • Алгыс: Якут. танцы, / Сост. А. Г. Лукина, М. З. Сивцева, Р. П. Макарова. — Якутск: Нац. кн. изд-во РС (Я), 1992. — 150 с.
  • Сказание о великой Москве. — Якутск: Кн. изд-во, 1947. — 16 с.
  • Сказание о великой Москве: С компакт-диском «Музыкальный фольклор народа саха» по произведениям, мелодией и в исполнении С. А. Зверева. — Смоленск, 1999. — 111 с. — Якут., рус., англ., нем., франц.
  • Сказание о великой Москве: Поэма / Пер. А. Лаврин; Худож. В. Игнатьев; Авт текстов и сост. Д. Зверев. — Якутск, 1999. — 66 с.; То же: / Пер. на звен. Д. Кривошапкин. — 86 с.; / Пер. на англ. А. Скрябин. — 58 с.; / Пер. на нем. С. Новгородова. — 62 с.; / Пер. на франц. Л.Сабарайкина. 58 с.

Ажыглаан литература[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

  • Айыылартан айдарыылаах: С. А. Зверев-Кыыл Уолун туһунан ахтыылар / Хомуйан оҥордо В. В. Илларионов. — Дьокуускай, Бичик, 2000. — 188 с.
  • Бугаев Н. И., Зверев Д. С. К вопросу о национальной специфике якутского поэтического творчества: На примере произведений С. А. Зверева-Кыыл Уола / Ин-т гуманитарных исследований РС (Я). — Якутск, 1999. — 33 с.
  • Зверев Д. С. Алгыс түстэниитэ: («Аҕам туһунан аман өс» кинигэ салгыыта). — Дьокуускай: Смоленскайдааҕы полиграф. комбинат, 1999. — 292 с.
  • Зверев Д. С. Аҕам туһунач аман өс: Ахтыылар, санаалар, этиилэр, анабыл хоһооннор, төрүччү, кэс тыл, ыйынньык. — Дьокуускай, 1995. — 173 с.
  • Илларионов В. В. Сергей Зверев — түһүлгэ тойуксута. — Сунтаар, 1992. — 14 с.
  • Макарова Р. П. Алааһым ахтылҕаннаах үҥкүүлэрэ: С. А. Зверев-Кыыл Уолун үҥкүүлэрин саҥардан туруоруу. — Дьокуускай: Бичик, 1997.— 160 с.
  • Петров Н. Е. Улуу оһуокайдьыт, чулуу тойуксут: С. А. Зверев-Кыыл Уолун олоҕуттан. — Дьокуускай, 1994. — 35 с.
  • Уткин К., Зверев Д. Үйэлэр сүгүрүйэр киһилэрэ: (С. А. Зверев-Кыыл Уолун олоҕун уонна айар үлэтин туһунан суруктара, кэпсэлгэ олоҕурбут сэһэн). — Дьокуускай: Смоленскай полиграф. комбината, 1999. — 228 с.
  • Саха народнай ырыаһыта С. А. Зверев: Биобиблиогр. ыйынньык. — Дьокуускай, 1991. 48 с.
  • Кириллин Д. В., Павлова В. Н., Шевков С. Д. Писатели земли Олонхо: Биобиблиогр. справочник. — Якутск: Бичик, 1995. — 304 с.