Искендерун (ээтпек)

Википедия деп сайттан

Искендерун[1] (тур. İskenderun Körfez, арм. Ալեքսանդրեկի ծոց;Киликийский (др.-греч. Κιλίκιον κόλπον ) — Чер ортузу далайның кыдыкы чөөн-соңгу чүгүнде кезээ, Турцияның мурнуу эриктерин куржай ап чыдар.

Тереңи — 99 метр чедир. Ээтпекче Джейхан хем кирип чыдар. Порт — Искендерун.

Төөгүзү[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Искендерун ээтпек бурунгу шагда Исским (др.-греч. Ἰσσικὸς κόλπος, лат. Issicus Sinus, ооң соңгу-чөөн чүгүнде грек Исс деп хоорай ады) азы Геродоттуу-биле Мириандинский (Μυριανδρικος κόλπος, Сирияда Мирианд деп хоорай ады-биле). Ээтпектиң өске ады — Киликийский (др.-греч. Κιλίκιον κόλπον). Александр Македонскийниң дайынчы эжелээшкиннериниң үезинде ээтпектиң мурнуу-чөөн чүгүнге Александретта деп хоорай туттунган турган. Ынчангаш ээтпекти Александреттский деп база адап турган. Тигран Күчүлүгнүң эжелээшкиннериниң үезинде бо ээтпектиң эриктерин база ол ышкаш Киликийниң бүгү чөөн кезектерин армяннар эжелеп чурттай бергеннер. Ол чоннуң ады-биле ээтпекти Армяннар ээтпээ деп база адап турган.

Ээтпектиң соңгу эриктеринде Айас (амгы ады Юмурталык) деп шивээ-хоорай бар — үезинде ол Киликий Арменияның кол далай оруунуң хаалгазы турган. Чөөн эриктерин дургаар Иссос деп грек хоорайның бузундулары чыдар, база ында армян Чорк-Марзпан (амгы ады Дёртйол) деп хоорай бар. Эриктиң шугуму мурнуу чүкче ээп турар черинде Александр Македонскийниң адында тураскааткан— Александретта (арм. Ալեքսանդրեկ) деп хоорай бар.

Мурнуу чүкче улаштыр чоруп орарга, эриктер кадыр апарып, Аманус (арм. Ամանուս (Սև) լեռներ) деп дагның ийи кээр, ында амга дээр шаандакы армян Сапиран, Шугр база Кармир-ванк деп хүрээлерниң бузундулары чыдар. Ол даглар улаштыр мурнуу чүкче чоруткаш, ээтпектиң кирген черинде Муса-Даг деп күчүлүг даг-биле төнүп чыдар. Ооң кырынга үезинде ол кезек черниң алды армян суурларының чурттакчылары турк чазакка чагыртпайн, ийи хире ай камгаланып келгеннер дугайында төөгүнү алдарлыг чогаалчы Франц Верфель — "Муса-Дагның дөртен хоуктары" деп номунда бижээн.

XIX чүс чылдың төнчүзүнде база XX чүс чылдың эгезинде ол кезек черниң этнографтыг байдалы канчаар-даа аажок өскерилген. Гамидийге армяннарны кыргып хыдааны (1894—1896), Аданга армяннарны кыргып хыдааны (1905—1909) база армяннарның геноциди (1915—1923) деп кударанчыг болуушкуннар Киликияга болгаш ниитизи-биле Барыын Арменияга муң чылдарда чурттап чораан армяннарның болгаш армян культураның когун үскен. Түңнелинде — 2 сая ажыг армяннарның өлүмү база 4000 хире хүрээлерниң узуткаттынганы болур. Оон бээр-ле Александр деп аттың турк хевири Искендер кылдыр ээтпектиң адын болгаш хоорайны Искендерун деп адай берген.

База көр[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

  • Турцияның географиязы

Демдеглелдер[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

  1. Парусник «Киликия» (ru). www.relga.ru. Хынааны 2018 Он бир айның 26.