Калидаса

Калидаса
Төрүттүнген хүнү	билдинмес
Төрүттүнген чери	билдинмес
Мөчээн хүнү	билдинмес
Мөчээн чери	билдинмес
Ажыл-херээ	поэт, поэт-песенник, драматург, чогаалчы
Идепкейлиг чылдары
Жанр	героический эпос, лирика, драма
Чогаадыкчы дылы	Санскрит дыл

Калидаса (कालिदास, IAST: Kālidāsa; дорт очулгазы «Кали бурганның кулу») — бурунгу Индияның санскрит дылга бижип тургандраматуругу база шүлүкчүзү. Калидасаның чогаалдары индий классиктиг культураның үндезини. Калидасаның «Шакунтала» деп драмазының европейжи дылдарже бир дугаар очулдурганы, чөөн чүктүң чогаалдары-биле бир дугаар Европаның чурттакчылары-биле таныштырылгазы болган.

Чуртталгазы болгаш уран чүүлү

Калидасаның чурттап турган үези болгаш байдалдары билдинмес болур турар. Шүлүкчүге хамаарышкан ол үениң чаңгыс-даа документалдыг медээлери артпаан. Ол үеде кады чурттап чораан кижилерниң-даа, ооң салгалының-даа сактыышкыннары артпаан. Чүгле кезек тоолчургу чугаалар бар, ынчалза-даа оларга бүзүрээре болдунмас. Кулидаса дугайында даап бодаашкыннарны чүгле ооң арттарып каан чогаалдарының историаграфтыг сайгарылгазындан, ооң дылындан база маадырларындан билип ап болур. Чогум авторнуң дугайында кандыг-даа барымдаалыг медээлер ооң чогаалдарында чок. Ол үениң Индиязының дугайында база дыка эвээш төөгүлүг документилер бар, тоолчургу чугаалар саны барымдаалыг медээлерден эвээш болуп турар.

Калидасаның чурттап чораан үезинге хамаарыштыр чамдык шинчилекчилер ол бистиң эрага чедир VIII чүс чылда чурттап чораан деп турар, чамдыктары ону бистиң эраның XI чүс чылында чурттап турган деп турар.

Амгы үениң эртеми Калидасаның чурттап турган үезин бистиң эрага чедир II чүс чылдан бистиң эраның VI чүс чылдар аразы кылдыр санап турар.

Чандрагупта II (Британияның музейинден чоос). Ол бурунгу Индияга бистиң эраның 380-413 чылдарда хааннап турган. Кулидаса ооң үезинде чурттап турган дээрзи барымдаалыг.

Индияда чеже-даа Калидасаның чурттап турар үезин бистиң эрага чедир I-ги чүс чыл деп турар болза, ооң чогаалдарының ниити утказы, шүлүк бижиир техниказы дээш өске-даа барымдаалар ону бистиң эраның IV-V чүс чылдарында чурттап чораанын тодарадып турар.

Индий чогаал шинчилекчизи Кулидасаның чогаалдарының эң улуг шинчилекчилериниң бирээзи Д. Ш. Упадхьяйн калбак шинчилел ажылдарын кылгаш, Калидасаның чурттап турган чылдарын шуут-ла ылаптыг  — 365—445 чылдар деп турар.

Ук-ызыгууру база ал-бодунуң дугайында

Калидасаның тоолчургу намдарының аайы-биле ол чүнү-даа билбес ядыы кадарчы чорааш, даңгына кыска өгленип алгаш, Кали деп бурганның ачызында мерген угаанныг болгаш шүлүкчү салым-чаяанныг апарган. Ооң ады база оон келген деп турар, Калидас дээрге, Кали бурганның кулу дээн болуп турар.

Калидастың үнген чери база орта билдинмес. Кезек үндезиннер ону Дхардан деп турар, өскелери Бенгалия, Цейлон азы Кашмир деп турар. Д. Ш. Упадхьяйя болза Калидасаны Кашмирден деп бижээн.

Кезек тоолчургу чугаалардан алырга ол брахманнар аңгызындан үнген болуп турар. Ында улуг ужур утка бар бооп болур, чүге дизе ол дыка улуг эртемниг кижи чорааны билдингир. Брахманнар аңгызындан дыка хөй алдарлыг эртемденнер, культура ажылдакчылары үнген. Ооң кадарчылап чорааны, даңгынага өгленгени чоннуң чогаатканы тоолчургу чугаалар боору чадавас.

Чогаалдары

Калидаса чогаалдарында чаа аргалар-даа чогаатпаан, ооң ажыглап турар аргалары шупту ол үениң канонунга үндезилеттинген, ынчалза-даа ооң ал-бодунуң дылының чечени ол үениң шупту чогаалчыларының, шүлүчүлериниң дылындан артык турган.

Калидасага дыка хөй аңгы-аңгы утка-шынарлыг чогаалдарны хамаарыштырып турар. Ооң чылдагааны болза ол үеде ындыг аттыг өске-даа чогаалчыларның турганында бооп болур. Европаның чогаал эртеминиң төлээлери Куладасаның чогаалдарынга ылап хамааржыр деп дараазында үш дараманы «Шакунтала», «Викраморваши», «Малавика биле Агнимитра», үш улуг шүлүглелди «Рагхувамша», «Кумарасамбхава» база «Мегхадута» адап турар.

Гупттарның империязы

Литература

• Калидаса. Сакунтала: Санскритская драма в 7 д. Перевод и предисловие Софии Эйгес. СПб: А. С. Суворин, 1893.
• Калидаса. Потомки Рагху: Поэма (Песнь 1). Л., 1940
• Калидаса. Избранное. М., 1956
• Иванов Н. М. Калидаса. Биобиблиографический указатель. М., 1957
• Калидаса. Избранное. Драмы и поэмы. М., 1974
• Эрман В. Г. Калидаса. М., 1976
• Калидаса. Шакунтала, или Перстень-примета: Фрагменты. — В кн.: Классическая драма Востока. М., 1976
• Калидаса. Рождение Кумары. — В кн.: Классическая поэзия Индии, Китая, Кореи, Вьетнама, Японии. М., 1977
• Калидаса. Род Рагху (Рагхуванша). СПб., 1996
• Шор Р. Калидаса // Литературная энциклопедия: В 11 т. — [М.], 1929—1939. Т. 5. — [М.]: Изд-во Ком. Акад., 1931. — Стб. 60—63.
• Кальянов В. И., Эрман В. Г. Калидаса. Очерк творчества. М.: Гос. изд-во художественной литературы, 1958.
• Гринцер П. А. Санскритская литература IV—VIII вв. н. э. // История всемирной литературы: В 8 томах / АН СССР; Ин-т мировой лит. им. А. М. Горького. — М.: Наука, 1983—1994. — На титл. л. изд.: История всемирной литературы: в 9 т. Т. 2. — 1984. — С. 41—66.

Шөлүлгелер

• Калидаса // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.