Көк-оол, Виктор Шогжап оглу
|
Виктор Шогжап оглу Көк-оол | |
|---|---|
| Төрүттүнген хүнү | 1906 марттың 1 |
| Мөчээн хүнү | 1980 февральдың 20 (73 хар) |
Виктор Шогжап оглу Көк-оол (орус. Виктор Шогжапович Кок-оол; март 1, 1906 чыл - февраль 20, 1980 чыл) — тыва драматург, режиссер, Тыва литератураның үндезилекчилериниң бирээзи. РСФСР-ниң алдарлыг, Тыва АССР-ниң улустуң артизи.
Намдары
[эдер | вики-сөзүглелди эдер]Виктор Көк-оол 1906 чылдың март 1-де Таңды-Тываның Өвүр кожуунунуң Торгалыгга төрүттүнген. Адазы Түлүш Шогжап, 17 уругнуң адазы, шевер бызаңчы кижи. "Хайыраан боттуң" автору өг-бүлезинге 13 дугаар оол уруг бооп төрүттүнген. Авазы ызыгуур салгаан, ады-сураа билдингир, шыырак хамнарның бирээзи чораан.
Ада-иези бай эвес улус чораан чораан, ынчангаш бичиизинде ол байларга хөлечиктеп ажылдап турган. 1925 чылдан эгелеп Тываның араттың революстуг шериинге албан эрттирип эгелээн. Шериг албанын эрттирип тура, чуртталгазында эң бир дугаар шии, концерт деп чүвени Көк-оол дыка сонуургап көрген, үжүк-бижикти база аңаа өөренип алган хевирлиг. Улаштыр ооң сонуургалы өөскүп, бот-тывынгыр артистерниң киржилгези-биле тургустунган бөлгүмге киржип эгелээн. 1925 чылдың май 2-де бир дугаар “Хам-оол” деп тыва шииге кол роль - хамның овур-хевирин кончуг шын көргүзүп ойнаан. Ол бичии чорааш, авазының алганып-хамнап турганын көрген болгаш, канчаар хам кижи хамнаарын билир турган.
Шериг хүлээлгезин эрттирген соонда, Көк-оолду бөлүк тыва аныяктар-биле Москваже өөредип чортупкан. Ол 1928 - 1932 чылдарда Чөөн чүктүң ажылчы чоннарының коммунистиг университединге (КУТВ) өөренип чораан. Өөренип турган үезинде М. Горький болгаш В. Маяковский-биле университединге бооп турган литературлуг ужуражылгаларга киржип, улуг чогаалчыларның канчаар чогаал күүседип турарын боду херечилеп көрген.
1934 чылда ону база катап уран чүүл талазы-биле эртем чедип алзын дээш, катап Москваже өөредип чоргускан. Аңаа келгеш, Күрүнениң театр уран чүүлүнүң институдунга Россияның театр уран чүүлүнүң тургузукчулары К.С. Станиславский биле В.И. Немирович-Данченконуң кичээлдеринге киржип, олардан хөй-ле чүвени көрүп, өөренип алган. Тывага уран чүүл ажылдакчылары чедишпес боорга, бир чыл эрткенде, Көк-оолду дедир төрээн Тывазынче кыйгыртыпкан.
Күрүнениң А.Луначарский аттыг театр уран чүүлүнүң институдун дооскан. Улус өөредилгезиниң болгаш культура албан черлеринге, 1938 чылдан эгелеп Тываның хөгжүм-шии театрынга театр студиязының башкызы кылдыр, директору, режиссеру, артизи бооп ажылдаан.
Чогаал ажылын 1934 чылда эгелээн. "Чутту утпаалыңар", "Чалым-Хая" деп баштайгы шиилери 1935 чылда сценага көстүп келген. 1936 чылда "Хайыраан бот", "Маны-Кара" деп шиилер бижиттинген. "Самбажыкты" 1942-1963 чылдарда бижээн. Ол хөй ырларның аялгазын чогааткан. "Самбажык" деп шиилер чыындызы 1966 чылда, "Чогаалдар чыындызы" 1976, "Байлак чуртум" деп ырлар чыындызы 1988 чылда үнген.
1942 чылдан бээр Тыва Арат Республиканың, 1945 чылдан эгелеп ССРЭ-ниң Чогаалчылар Эвилелиниң кежигүнү. Бүгү Россияның театр ажылдакчыларының кежигүнү. "Хүндүлелдиң демдээ" орден-биле, "Күш-ажылчы шылгарал", "Шылгараңгай күш-ажыл дээш, Владимир Ильич Ленинниң төрүттүнгенинден бээр 100 чыл оюн таварыштыр" деп медальдар-биле шаңнаткан.
Номнары
[эдер | вики-сөзүглелди эдер]- Чогаалдар чыындызы (Кызыл, 1976);
- «Чалым-Хая» (Кызыл, 1935);
- «Чутту утпаалыңар» (Кызыл, 1935),
- «Самбажык» (Кызыл, 1966; 2004 чылда Э. Мижиттиң «Кара-Дагның казыргы-биле» кады чаңгыс номда үнген),
- «Байлак чуртум» (Кызыл, 1988)
Дөзү
[эдер | вики-сөзүглелди эдер]- Көк-оол В.Ш. / Тыва чогаалчылар / Шүлүктер / Роман Лудуп, СТИХИ
- «Тываның чогаалчылары / Писатели Тувы» 2000 чылда үнген ном.
- В.Ш.Көк-оолдуң 105 харлаанынга