Левертовская, Татьяна Евгеньевна

Татьяна Евгеньевна Левертовская
Татьяна Евгеньевна Левертовская
Төрүттүнген хүнү	1920 январьның 14
Мөчээн хүнү	1988

Левертовская Татьяна Евгеньевна (1920 чылдың январь 14, Сабинское суур, Красноярск край — 1988 чыл) — баштайгы тыва чурукчу херээжен, Тыва АССР-ниң алдарлыг чурукчузу.

Намдары

Левертовская Татьяна Евгеньевна 1920 чылдың январь 14-те Красноярск крайның Сабинское суурга орус тараачын улустуң өг-бүлезинге төрүттүнген. 1933 чылда соңгу адазы өг-бүлези-биле кады Тыва Арат Республикаже алдын уургайы Харалче ажылдап чорупкан. 1934 чылдан 1939 чылга чедир Татьяна Левертовская Кызылдың ортумак школазынга 10 класс дооскан. Тыва типографияның цинкография килдизинге чурукчу-ретушернуң өөреникчизи кылдыр кирип алган. 1940 чылда Левертовская ТатьянаТывада билдингир бот-тывынгыр чурукчу, график Степан Иванович Феоктистовнуң өөнүң ишти апарган. Ол соонда барып область, республика чергелиг «Шын» солуннуң редакциязынга дуржулгалыг фотокорреспондент, ССРЭ-ниң журналистер эвилелиниң кежигүнү апарган. 1942 чылда ССРЭ-ниң ТАР-да Миссиязының санал-биле Левертовская И.В. Сталин аттыг Совет хамаатыларның культура бажыңынга чурукчу-каастакчы апарган. Чурук бөлгүмүн баштап турган. Область чергелиг делгелгеге киришкен соонда ону Профэвилелдерниң Төп комитеди Москваже өөренип чорудупкан. Ону «Памяти 1905 года» аттыг уран чүүл училищезинче киирип алган. 1949 чылда, училищени дооскаш, чурук болгаш черчение башкызы эртемни чедип алгаш, Кызылга ээп келген. 2,5 чыл иштинде Тыва областьтың улусчу өөредилгезиниң килдизинге (облОНО) ажылдааш, чергелештир область чергелиг «Сылдысчыгаш» уруглар солунунуң редакциязынга чурукчу-каастакчы кылдыр ажылдай берген. 1953 чылдан тура Тываның ном ундүрер черинге штаттан дашкаар чурукчу кылдыр ажылдай берген, 1955 чылда Культремснабка уран чүүл мастерскаязының портретизи кылдыр ажылдай берген. 1958 чылда культура эргелелиниң уран чүүл мастерскаязы РСФСР-ниң Красноярскиниң уран чүүл фондузунуң салбыры апарган, аңаа ол колдуу портретисть кылдыр ажылдап чораан.

Уран чүүлү

Школачы чылдарында-ла ооң чуруттунарынга улуг сонуургалы өөскээн. Тываның типографиязынга ажылдап турда Совет Эвилелиниң база Тыва Арат Республиканың төре херээ чорудукчуларының портреттери эки болдунуп эгелээн. 1943 чылда бир дугаар делгелгеге кызыл партизаннарның командири С . К. Кочетовтуң чуруун бараалгаткан. Ол Кызылга, Красноярскиге, Новосибирскиге, Иркутскиге, Омскуга болуп турган бүгү-ле делгелгелерге киржип турган. Училище дооскан соонда ооң ажылдары колдуу колхозчуларның амыдыралын болгаш ажыл-ижин көргүскен чогаалдар болган: «На полевом стане», «Колючка». Ооң чогаалдарының кол темазы аныяк кижи бооп артып калган. «Молодые специалисты», «Букет Саян», «Сакманщики», «Концерт», «Подруги» болгаш оон-даа хөй портрет болгаш долгандыр чурумалды көргүскен чогаалдарны чуруп үндүрген. Тыва Республиканың Национал музейинде ооң чурааны пимокат Хурекпенниң, хирурга В. Н. Пудовтуң, партизан отрядының командири С. А. Хлебниковтуң, артист Кара-кыс Мунзуктуң, тудугжу М. А. Пичугинаның, саанчы Бичии-Уругнуң, башкы Е. И. Федорованың портреттери шыгжаттынган. 1956 чылда Татьяна Левертовская Сибирьниң болгаш Ыраккы Чөөн чүктүң Иркутск хоорайга болуп эрткен бирги делгелгезинге «Портрет пимоката Хурекпена» база «По берегам Хемчика» деп чуруктары-биле киришкен. Дыка хөй делгелгелерниң киржикчизи чергелештир дыка улуг хөй-ниити ажылын база чорудуп турган: Тываның чурукчулар эвилелиниң башкарар чериниң секретары, Тыванын уран чүүл-бүдүрүлгелиг мастерскаяларының уран чүүлчү чөвүлелиниң даргазы, областьтың, республиканың уран чүүлчү делгелге комитединиң кежигүнү. 1965 чылда хоорай чөвүлелиниң депутады кылдыр соңгуттуруп турган. Ол 20 төөгүлүг, темалыг чуруктарны, 38 портреттерни, 60 ажыг долгандыр чурумалдарны (кол ажылдары), 57 натюрморттарны, 11 номну кылган. 1988 чылда Татьяна Левертовская үр үеде аар аарааш чок болган.

Кол делгелгелери

10-гу край чергелиг уран чүүлдүг делгелге 1949-1950 чылдар, Красноярск хоорай

Улуг Октябрьның 50 чыл оюнга тураскааткан Республика чергелиг уран чүүлдүг делгелге, 1967 чыл, Кызыл хоорай
«РСФСР-ниң автономнуг республикалар, областьтар база округтарының чурукчулары», 1968 чыл, Москва хоорай
Ленинниң комсомолунуң 50 чыл оюнга тураскааткан Республика чергелиг уран чүүлдүг делгелге, 1968 чыл, Кызыл хоорай
Тыва АССР-ниң чурукчуларының чогаалдарының делгелгези, 1969 чыл, Кызыл хоорай
Бодунуң делгелгелери 1970, 1972, 1974, 1980 чылдар, Кызыл хоорай
Үш черниң делгелгези: Сибирь, Урал, Ыраккчы Чөөн чүк, 1971 чыл, Москва хоорай.

Шаңналдары, алдар ады

Тыва АССР-ниң Культура эргелелиниң ажылынга бедик деңнелдери дээш деп Хүндүлүг бижии (1957)
СЭКП-тиң обкомунуң болгаш Ажылчыннарның депутаттарының хооркүүскомунуң Хүндүлүг бижии (1957)
«Күш-ажылдың хоочуну» деп медаль (1979)
Тыва АССР-ниң алдарлыг чурукчузу (1980).

Арттырган салгалы

Тулган дээн ажылдары, чурумалдыг портреттери, Тываның ажыл-ишчи чонунуң чуртувустуң аңгы-аңгы булуңнарының чурумалдары Тыва Республиканың Алдан-Маадыр аттыг Национал музейиниң фондуларында кадагалаттынып шыгжаттынган. Ында үргүлчү ооң ажылдарынга тураскааткан делгелгелери эрттип турар.

Чогаалдары

«Кандан Уруле» деп чурук-портрет

Утро в Саянах» деп чурумалдыг чурук
«Спеет рябина» деп чурумалдыг чурук
«Осень на Хемчике» деп чурумалдыг чурук
«Березы» деп чурумалдыг чурук
«Вечерняя песня», «Сакманщики», «Букет Саян», «Концерт на чайлаге», «Спутники» дээш оон-даа өске чуруктары.

Дөс

Хертек, А. 90 лет со дня рождения Левертовской Татьяны Евгеньевны. / А. Хертек // Слово. — 2010. — Январь-февраль.
Кудаярова, А. Татьяна Евгеньевна Левертовская. А.Кудаярова // Люди и события Тувы. Указ-календарь по Туве на 2000 год / НБ им. А. С. Пушкина Респ. Тыва; Сост: Л. М. Чадамба, Е. А. Ак-кыс. — Кызыл, 1999. — С. 8.