Магеллан, Фернан

Википедия деп сайттан

Фернан Магеллан

порт. Fernão de Magalhães

Портрет
Төрүттүнген хүнү 1480[1]
Мөчээн хүнү 1521 апрельдиң 27
Подданство Кастилия и Леон
Ашаа азы кадайы Беатрис Барбоза[d]
Автограф

Ферна́н Магелла́н (Ферна́у ди Магалья́йнш, порт. Fernão de Magalhães [fɨɾˈnɐ̃w̃ ðɨ mɐɡɐˈʎɐ̃ȷ̃s]; Ферна́ндо (Эрна́ндо) де Магалья́нес, исп. Fernando (Hernando) de Magallanes [(f)eɾ'nando ðe maɣa'ʎanes]; лат. Ferdinandus Magellanus; 1480 чылдың ноябрь 20 — 1521 чылдың апрель 27) — португал болгаш испанаделантадо деп титулдуг далайжы. Делегейни долгандыр эң-не сурагжаан аян-чоруктарның биргизин кылган экспедицияны командылап турган. Ол өөш, ажыдып алган, сөөлзүредир ооң ады-биле адаттынган. Атлантика океандан Оожум далайга эжиндирген бирги европейжи кижи апарган. Аян-чорук үезинде, ону боду төндүрүп четтикпейн тургаш, чок болган.

Биографиязы[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Аныяк назыны[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Фернан Магеллан 1480 чылдың ноябрь 20-де (өске медээ-биле 17) Порту хоорайга төрүттүнген. Ооң өг-бүлези ызыгууртаннар-биле харылзажыр. Ооң ачазы - Руй азы Родриг де Магеллан (1433, 1550), ол кезек үеде Авейра шивээзиниң алькальдызы турган. Авазы Алда де Мошкита (Мишкит). Фернандан аңгыда олар дөрт уруглуг турган. Оларның чуртталгазының дугайында чүү-даа билдинмес. Аныяанда Фернан Жуан II хааның кадын-кадайы Леонора Ависскаяга ажылдап турган.

1498 чылда португалдар Индияже далай оруун ажыткан. Васко да Гамонуң соо-биле Португалиядан эскадралар чөөн чүктү чаалап аарынче эжиндирип эгелээн. 1505 чылда француз хаанның оралакчылары Франсишка де Алмейданың эскадразын чорудуп турда, далайжылар четпейн барган. моряков уже не хватало.Чамдык башкарыкчылар оң азы солагай талаларның кайызын-даа билбес турганнар. Ынчан корабльдиң оң бортунче чеснок, а солагай талазында ча баглап алгаш, "сено-солама" деп принцип ёзугаар командылап эгелээн.Шак ол экспедицияга Магеллан шериг баштыңчызы болуп киришкен.

Индия[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Чөөн Африкада Альмейда- Франсишканың армадызының оруу (кызыл-сарыг).

Эки идегел айыын эртипкеш, экспедиция дайынчы хөделиишкиннерни Кильва биле Момбасты эжелеп алгаш эгелээн, оон ол Индияже углаан. Магеллан үргүлчү экспедицияның составынга турган, ынчалза-даа Каннанур чанынга тулчуушкунга ооң ады бир дугаар үнген. 1506 чылда Магеллан дүвүрээзинни намдадырынга киржип, Мозамбик хоорайны тудуп, ооң соонда ол катап база Индияже чедип, ийи удаа балыглаткан[2].

Диу мурнунга тулчуушкунга Магеллаанның корабли чыскаалдар аразы-биле чаза таварып эрткеш, дайзынның флагмандарын абордажтап алган[3].

Малабар эриинде Армада Франсишку Альмейда

Ол аразында португал улус аъш-чем садыглажылгазын долузу-биле хынаар дизе, оларга Малакка портунуң эжелээшкини аргежок чугула деп бодап билип турганнар. 1509 чылда Индияже Малакка чүкче бирги эжиндириишкин кылыр дээш Сикейрыа эскадразы чедип келген. Индияның вице-королу Магеллан биле ооң эжи Франсишку Серранның эжиндирип бар чытканы корабльды Сикейрага бешки корабль кылдыр каттыштырып калган [4].

1509 чылдың сентябрь11-де португалдар Малаккаже кирип келген. Эгезинде португалдар болгаш тус чер эрге-чагыргаларының аразында садыглажылга дугуржулгазы тургустунган, ынчалза-даа каш неделя болгаш, үскүлежиишкин болу берген. Бир медээ ёзугаар, португал улус бүгү садыглажылганы чаалап аппаар боор дээш корткан арабтар буруулуг турган, өске медээ-биле, ону португал улус боттары эгелээн.

Ынчалза-даа шуптузу европейжилерже халдаашкын хенертен болган деп шупту чаңгыс бодалга келген. Далайжыларның элээн хөйү садыг-саарылга кылып эриктерге азы шөлээге турган. Барык шупту хемелер эрикке турган. Ол үеде корабльдерже, хайгаараан улус болуп, дыка хөй малайжылар чедип келген.


Дуржулгалыг Гаррисиа де Соуза капитан байдал айыылдыг апарганын билип кааш, флагманга тулчуушкуннуң дугайында баш бурунгаар сагындырыптар дээш, Магелланы чорудупкан. Магеллан флагманның кораблынче чеде бергеш, Сикейрага чугаалап четтиккен. Малайжылар медээ бээринге, португалдар белеткенип алган, корабль кырында турган дайзыннарны дүрген-не дүжүр октапканнар, оон соонда якорь канаттарын одура каапкаш, дайзынның кел чыдар флодунуң халдаашкынын ойтур шаапканнар.

Ынчалза-даа эрикке турган далайжылар барык шупту-ла эттедип алган азы туттурган. Чүгле хөй эвес португал улус, оларның аразынга Серран база бар, эрикче кире берген. Оларның шупту хемелерин чаалап алган турган, чүгле эрикче шлюпкалыг чедип келген Магелланның ачызында олар тын менди болганнар[5].

Он хонгаш, оларны камгалап каан, Магеллан Индияже эглип келгеш, аңаа садыглажыышкын кылып эгелээн боор, чүге дээрге 1510 чылда ол бир садыгжыга ийи чүс крузада чээлиге берген. Олар аңаа чээлизин эгитпээнде олар чорупкан, ынчангаш Магеллан оларны чүгле алды чыл болгаш шииттирип шыдапкан.

1511 чылдың ортан үезинде Магеллан Малаккаже он тос корабльдерниң дайынынга киржип чораан. Эжелеп алгаш хоорайы Португалияның эрге-чагыргазының адаанче кирген.

Ол Малакканы чаалап алганының соонда, Альбукер үш корабльди Прянность ортулуктарынче экспедиция кылдыр чорудупкан. Корабльдерниң бирээзин Франсишку Серран командылап турган. Экспедицияга Магеллан база киришкен чадавас. Серранның корабли хай-халапка таварышкан, ол боду дириг арткаш, тус черниң ээзинге бедик албан-дужаал ээлеп алгаш, Тидор ортулукка турумчуп алган.

Демдеглелдер[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

  1. Архив изобразительного искусства — 2003.
  2. Субботин В. А., 1998, с. 172.
  3. Субботин В. А., 1998, с. 173.
  4. Субботин В. А., 1998, с. 174.
  5. Субботин В. А., 1998, с. 175—176.