Мэрэчиняну, Стефания

Википедия деп сайттан

Стефания Мэрэчиняну

Портрет
Төрүттүнген хүнү 18 (30) июньнуң 1882[1]
Мөчээн хүнү 1944 августтуң 15(1944-08-15)[2] (62 хар)
Чурт

Штефания Мэрэчиня́ну (рум. Ștefania Mărăcineanu; июнь 18 1882 чылда Бухарест хоорайга төрүттүнген — август 15 1944 чылда Бухарестке чок болган) — румын химик болгаш физик, экспериментатор эртемдээн. Физика-химия эртемнериниң доктору, профессор (1925 чылдан тура).

Намдары[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Бухарестиң Төвүт уруглар школазын дооскаш, улаштыр Бухарестиң университединге өөренип турган. 1910 чылда физика-химия эртемнер талазынга эртем чадазын чедип алган. Оон башкылап турган. Бир дугаар делегей дайыны соонда Париж чорупкан.

1919 чылдан тура 1926 чылга дээр Радий институдунга химиктиг элементилерниң атомнуг ядроларының чарылбышаан, элементарлыг кезектерин херелдендирип үндүрерин Мария Кюри-биле шинчилеп турган. 1924 чылда Радий Институдунга доктор ажылын камгалап алган. Мария Кюри ооң дугайында мынча деп бижип турган: "Мадмуазель Мэрэчинян хөй чылдар тургузунда мээң лабораториямга ажылдап турган, база чоокта чаа физика эртем талазында доктор апарган. Мен ооң эртем ажылын онза үнелээр мен."

Эртем ажылы[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

С. Мэрэчиняну полонийниң чартыы кезектерге үстүрүн шинчилеп турган, ооңей альфа-кезекчигештиң кезектерге үстүрүн хемчээр арга тургускан. Ол шинчилел ажылын кылып тургаш радиоактивтиг изотоптарның тыптып кээри полонийниң альфа-херелдери атомче салдарлыг болганындан деп түңнелге келген. Оон база бир шинчилеп турган ажылы: хүн херелдери химиктиг элементилерниң атомнуг ядроларының чарылбышаан, элементарлыг кезектерин херелдендирип үндүрериниң индукциязынче салдарлыг деп бодап турган (сөөлүнде ол идей бодалды өске эртемденер буруу шапкан).

1920 чылдарда Стефания Мэрэчиняну эртемденер бөлүүнге бодунуң ажыдыышкынын чарлап чугаалаан: хүннүң херелдериниң салбырынга свинец радиоактивтиг апаар деп. Стефанияның болчукчузу болгаш мөгейикчизи профессор-астроном Деландраның дузазы биле ол ажыдыышкының түңнелин Парижтиң эртем академиязынга илеткээн, база "Парижтиң эртем академиязының отчеттарынга" ажылын парлап үндүрткен.

Илеткел ажылынга свинецтиг черепицаның анализин үлегерлеп көгрүскен. Ол черепица дээрге парижтиң эрги обсерваториязының крыша шывыы, ооң тургузуунда ртуть биле алдын турган. Мария Кюриниң ажылдап турган Радий институдунуң эртемденери болгаш өске Европа чурттарның физиктери үлегерлер дилеп кирипкен, ол анализти картаптаар дээш (свинецтиг крышаларлыг эрги бажыңнар бергедээн). Арай ла шупту шенелде ажылдар хей болган. Кандыг-даа металлда холуксаалар черле турар, ынчангаш румын эртемден свинецтиг черепицага алдының холуксаазынын тып алган. Стефания Мэрэчиняну экспериментилерин дес-дараалыг мергежидип турган. Крышаның кезектерин шинчилеп тургаш тургускан чүүлү мындыг: мурнуу чуъкте свинец активчи радиацалыг, соңгу чуък талазынга бодаарга. Ынчалдыр бичии альфа-херелдениишкин бар деп шынзыдып турганы ол. Хүн херелдериниң адаанга турбаан свинецтер кандыг-даа радиация көргуспээн. Мэрэчиняның дедир теоризы база белен турган, ынчалза-даа база утка чок ажыл болган.

1919-1930 чылдарда ат-алдарлыг журналдарга хөй ажылдарын парлап үндүрүп турган. 1925 чылда Бухарест хоорайга эртем факультединге дузалакчы бооп ажылдап турган, аңаа бодунуң бир дугаар лабораториязын ажыдып алгаш турган.

1930 чылга дээр Парижке улаштыр ажылдап турган, ооң соонда Румынияже чанып келген. Аңаа улаштыр экспериментилер эттирип чаашкыннын радиациязын шинчилеп турган.

Сөөлүнде Мэрэчиняну кылымал радиацияны Румынияның эртем академиязының дузазы-биле ажыткан мен деп, Мария Кюри-биле Нобель шаңналды үлежир ужурлуг мен деп чугааланырга өске эртемденер оон ойталааннар.

1944 чылда чок болган.

Демдеглелдер[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Шөлүглелдер[эдер | вики-сөзүглелди эдер]