Назын дилээр ужур

Тыва улус кижиниң назы-хары, салым-чолу-биле холбаалыг, амгы үеде барык уттундурган, шаандан тура черле турган, база бир сагылгалыг турган. Ону болза "назын дилээр ёзулал" дээр.

Ук езулалды бир торел-болуктун эн улуг назылыы чаа чыл-биле кады чылы кирип, 81 харлап турда кылып турган дээр. Чуге мугур 80 азы 90 харлыында-даа эвес, а ыяап-ла 81 харлыында кылыр турганыл? Чуге дээрге 81 харлыында кижи тос-тостун бергелерин эртер,ужурлуг. Ол ышкаш тос-тостун буян-кежиин 81 харлыг кижи эдилээн дижир Ону эртпейн чыда, азы 81-ни ашпайн элекке мочуур болза, алыс соо багай, ажы-тол, чоок доргул-торелдерге,ажар-бажар халдаар, олум-чидим-даа таваржып болур, оон ужун,сонгу ачы-урезинин когу уступ-даа каап болур,деп сезиглеп, ындыг бузурел турган. Чогум-на оон ужун аал баштыны чораан, "ам ужуп каап болур" кырган кижиниң "назынын дилеп", эң чоок дээн төрелдери, күдээ-кенээттери улуг өгбезин аалдаар, ырак-чоокдан чыглыр, ак кадаан тудар, ажы-чеминин дээжизин салыр чуве-дир. Оон-биле 81 харлаан огбени шак ол ондактыг назындан чайып ап, ол чылды ажырып,дараазында чылче киирери,ол.

Шак ындыг езулалды,бистин уеде, бежен чылдар соолзуредир Өвүр, Торгалыгга кылган. Барган улус мындыг таварылгада,бугу сагыыр ужурлуг чуулдерин,сагып, ак кадаан тудуп, арбайынын далганын баштады(саржаглыг арбай далганы бурган баарынга делгээр эн хундуктелдиг чем, ол аайы-биле кырган улуска база хундулеп салыр),эьт-чеминин,эн-не чиштиг, чымчаан апарып салганнар. Ол шагнын чанчылын езугаар ужа-тош база уттунтурбаан. Ынча хой ажы-толу,доргул-торели чыглып кээрге чувенин ужурун билбээн кырган мырынай кайгап харап: — Ужа,тош-биле хундуледир биеги шагнын бай дужумеди эвес,мен, чунун ужун одек сынмас аьт-холдуг, ог сынмас ажы-толдуг болу бердим— деп айтырган. Келгеннернин эн улуу ора: ---Чээ, даай. Сен-даа сезен арты ажа,базып сезен,бирже кирген болгай сен. Бистин келген чорук- херээвис аймак-тореливистин, аал-оранывыстын улуг-огбези сээн назынын дилеп келгенивис болур чуве. Ындыг чанчыл сагып-куусеп чораан эвес, оощу-ла дээре чуве ыйнаан дээш ал-боттарывыс оол-даа, кыс-даа хамаанчокка ажы-толувус эдертип алган келдивис. Човун, буруузун сен-не болгаап кор— деп, дашка арагазын ийи холдап мунуп орган. Кырган дашканы хулээп албышаан:-— Ада-огбелернин бурун чанчылы-дыр. Ону сагып келген улуста чоптээр-буруудаар чуу боор, чоптуг состе чоруш чок, чоремеде соок чок, адап-сурап келгенинер-биле бурган башкы болгаар чуве болза, аранарга ам-даа эленейнип чоруур мен ыйнаан---дээш одунче, ору дундукче чашкылааш, бурунгу ужур сагып, чооглап олурган. "Назы дилээр" езулалдын эгези ынчаар салдынган. Оон-биле улуг улустун" богун, даарта четкен" дижири кырган огбезинин сезен бирги сезиглиг назынны ажа базып,дараазында чылче чайлай бээринин идегели бар апарганы ол. Назылап кыраан ада-иезинге, доргул-торелдеринге харызаалгалыг болур, болза эки. Домейле кижи бурузу ол назынга чеде берип болур.

Дөзүк

1. Шөлүг №1
2. Шөлүг №2