Онаарының падежи
Онаарының падежи.
Онаарының падежинде турар чүве ады -ны деп кожумактыг болур.
| Дөстүң сөөлгү үнү | Кожумактың янзылары | Чижектер |
|---|---|---|
| дүлей болза | -ты -ти -ту -тү | катты кишти отту уөтү |
| -л болза | -ды -ди -ду -дү | аалды челди оолду хөлдү |
| ажык болгаш аяар болза | -ны -ни -ну -нү | торлааны эртемни тонну хүннү |
| Айтырыглары | Чижээ |
|---|---|
| кымны? кымнарны? чүнү? чүлерни? |
малчынны, малчыннарны хемни, хемнерни |
Онаарының падежинде туруп турар чүве ады дараазында кол утка илередир:
1. Кылдыныгның дорт укталган, хөме алган чүвезин (объектизин) көргүзер: хемни кежер, соңганы дуглаар, быдааны дузаар, отту өжүрер. Онаарының падежиниң утказын падеж кожумаа чок, кылыг сөзү-биле кады ооң мурнунга чоруур чүве ады база илередир. Бо таварылгада объектини тодаргайлап шыйбас, ниити аянныг кылдыр көргүзер: хем кежер, соңга дуглаар, от өжүрер, быдаа дузаар.
Чижектер.
- Бо хамык шериг чепсээңни көрем. (С. Саргыг-оол. Аңгыр-оолдуң тоожузу.)
- Удавас Кызылдан фронтуже харылзаачылар болгаш сестралар чорудар деп турар. (Е. Танова. Акым дугайында тоожу.)
Үстүнде чижектер ёзугаар алырга, онаарының падежинде чүве аттары немелде болуру көстүп турар.
2. Онаарының падежинде чүве ады кежир, ажыр, дургаар чижектиг эдеринчилер-биле каттыжар. Ындыг каттыжыышкыннар кылдыныгның туружун болгаш байдалын көргүзер: хемни кежир, артты ажыр, орук дургаар.
Чижектер.
- Даг белин дургаар ак туман шөйлү берген. Көстүкпен улуг оңгарны ажыр караш диди.
3. Онаарының падежинде чүве ады магадаашкын, хомудал, өөрүшкү, хараадаашкын чергелиг модальдыг домактарның тургузарының кол аргазы болур.
Чижектер.
Хамык чоннуң ажы-төлүн
Хаара туткан школаны.
(Е. Танова. Акымның дугайында тоожу.)
- Кара-оол тиилеп үндү. Күжүр эрни!
Үндезини
[эдер | вики-сөзүглелди эдер]Ш. Ч. Сат, Е. Б. Салзыңмаа. Амгы тыва литературлуг дыл. (Лексика болгаш семасиология, фразеология, фонетика, морфология). Тываның ном үндүрер чери. Кызыл — 1980.