Ооржак, Маңнай Намзырай оглу
Маңнай Намзырай оглу Ооржак (1892ч 6а 6х төр. – 1968ч мөч.) – Тываның сураглыг тоолчу.
Намдары[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
Он ийи харлаанындан эгелеп, Бижээчи-Чалаң деп бай кижиниң мал-маганын кадаржып өскен. 1940 чылда Сүт-Хөлдүң Хөлчүк сумузунга арбан даргазынга соңгуткан. 1944 чылда Манчүрекке школа тудуун тутчуп дооскаш, аңаа повар база ажыл-агый эргелекчизи бооп ажылдай берген. 1946 чылда өөнүң ишти чок апарган соонда, катап Теве-Хаяга көжүп келгеш, инек кадарып ажылдап чорааш, 1953 чылда хүндүлүг дыштанылгаже үнген.
Маңнай кайгамчыктыг хөйнү билир, дуураан угаанныг тоолчу чорааны ооң репертуарының байлаандан көстүп турар: ол янзы-бүрү жанрларның чогаалдарын билир болгаш күүседип чораан. Оон аңгыда, дыка хөй тоолчургу болгаш төөгү чугаалар, ырылар болгаш кожамыктар, тывызыктар, үлегер домактар дээш өске-даа жанрларның чогаалдары бижиттинген. Ук бижимелдерниң аразында тоолчунуң бодунуң сактып бижээш, чорутканы чогаалдар база эвээш эвес.
Маңнайның уран чаяаны хөй талалыг:
- тоолчу
- чечен
- хам
- эмчи-домчу
- оътчу
- ус-шевер (бызаңчы).
Маңнай 1968 чылда чырык өртемчейден чарлып чоруткан. Ооң ады "ХХ чүс чылда Тываның алдарлыг кижилери" деп номда кирген. Ол ышкаш Алдан-Мааадыр суурда тоолчунуң чурттап турган кудумчузу ооң ады-биле адаттынган.
Тоолчунуң ыдып чораан тоолдары[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
Тоолчудар бижиттинген маадырлыг тоолдар болгаш тоолдар:
- Бокту-Кириш, Бора-Шээлей
- Алдай-Мерген
- Алдай-Сүмбер
- Артылаң-Кыскыл аъттыг Артылаң-Мерген
- Карыш-кулаш хаайлыг Хан-Шилги аъттыг Мергелдей-Мерген
- Чаваа-Кылбаң аъттыг Чаңгыс-Карыш
- Бай болгаш ийи кайгал
- Балдыр-бээжек Өскүс-оол
- Белергин ашак
- Бойду, Бокан алышкылар
- Бора-Шокар биле Сайлыкай
- Демир-Мерген, Амыр-Мерген алышкылар
- Дойнур-Мерген
- Ийи лама
- Кайгал эрес аңчы
- Каралбай хаан
- Көглдей ашак
- Кудурукпай
- Мергенчик
- Мелегейлер
- Орлан-оол биле Чечен-Кыс
- Өскүс-оол
- Улуг-Карак, Улуг-Сал, Улуг-Хырын
- Сазыг-ашак
- Чечен-оол
- Хапчык идик
- Үүле-Бүдүгээкчи
- Чечен-Маанай, Тенек-Дулуң
- Шевер-Мерген
- Шулуу
- Эрге-Кара-Сыйбың.
Дөзүк[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
- Дарыма О. К.-Ч. "Тоолчу О.Н. Маңңай" /"Маңнайның тоолдары" – Кызыл, 1971, ар. 3-6.
- Куулар Ч.Ч., Дарыма О. К. "..." // "Шын", 1992, май 18.
- Самдан З.Б. "Маңнайның одаа" // Шын, 1992, июнь 2.
- Орус-оол С.М. "Тоолчу О.Н. Маңнай. 100 харлаанынга" // "Люди и события". Календарь знаменательных дат. Год 1992. – Кызыл, 1991.