Сама – суфий чаңчыл
Сама (ар. سماع — дыңнаары), оон аңгыда Сема – суфий чаңчыл, ислам чоннуң чүдүлгезиниң бир хевири[1]. Ол бодунче ыры, танцы-цам, хөгжүм херекселинге ойнаарын, аянныг номчулганы база мөргүл номуурун бодунче киирип турар. Семаның делгереңгей хевири тарикат Чишти чүдүүрүнүң Индий төпке бурганга чүдүүрү.
2005 чылда ЮНЕСКО "Мевлевийжи сама мөргүлдү" чоннуң аас болгаш материалдыг эвес культуразының шылгараңгайы деп чарлаан[2].
Тыптып келгени[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
Төөгү чугаалардан алырга "Сама" деп ритуалдың тыптып келгенинге шүлүкчү Руминиң эскериглери дузалыг болган. Төөгү чугаада бир-ле хүн Руми хоорайның садыг-саарылга черинге алдын-биле ажылдап турар дарганнарның масказының даажын дыңнап каан. Ооң даажындан «ля иляха илля-лла» («нет Бога, кроме Аллаха») деп зикр дыңналган. Ону дыңнаан соонда таалалды ап, холун көдүргеш чаңгыс черинге маска даажының аайы-биле тырыкыланы берген. Шак-ла ынчалдыр "сама" деп бурганга мөгейиишкин ёзулалы эгелээн. Ол турец болгаш персид культурадан эгезин алган, чөөн чүктүң чаңчылдары-биле чергелешкен[3].
Хуулгаазын демдээ[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
Сама кижиниң эки чуртталгаже хуулгаазын аян-чоруу. Адепт кижи шынчы орукче углангаш, ынакшыл-биле бодунуң сагы-сеткилин долдурар, бодунуң эгозун, мага-бодун каггаш, сүнезини-биле аян-чорук кылып, шын орукче углаар. Оон ол байдалдан үнүп келгеш, сагыш-сеткил талазы-биле быжыг туруштуг, улуска дуза кадарынга белен, онзагай күштүг, ынакшыл-биле долган сеткилдиг апаар. Руми ол ёзулалды Бурганче чоокшулаарынга дузалаар арга деп турар.
Ёзулалдың элементилери[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
"Сама" ёзулалын күүседирде ыры улуг салдарны чедирип турар[4]. Ынчалза-даа чамдыкта аялга база кижиниң иштики сагыш-сеткилче аян-чоруунга ажыктыг. Аялга кылырда тускай скралдыг хөгжүм херекселдерин ажыглаар боор. Оларга дүңгүр болгаш лимби хамааржыр[3]. Сама колдуунда шажынчы "кавл" болгаш "бейт" деп аттыг ырыларлыг[5]. Чамдыкта ёзулал үезинде лириктиг чогаалдарны дыңнап болур. Ынчалза-даа ёзулал үезинде сама күүседип турар кижиниң иштики сагы-сеткили арыг болур ужурлуг, Бурганга ынакшылын ол ёзулалдың дузазы-биле көргузуп турар болгаш[3]. Коранның суртаалын кажан-даа сама үезинде ажыглап болбас[3].
Ёзулалдың ажык-дузазы[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
Ук ёзулалдың дузазы-биле чүдүкчү танцы болгаш цамның дузазы-биле Бурганче орук ажыдып турар[1]. Кижиниң сүнезини Бурган-биле дорт харылзажып болур[6]. Сама үезинде кижи медитацияның эң улуг хевири "ваджд" байдалынче кире бээр[7]. Ол байдалды даштындан көөрге кижи бодал чокка сула шимчээшкиннерни кылып, арай дүвүрелдиг байдалче кире берген боор. Оон бир өске сама ёзулалының үезинде кире бээр байдал - "хамр". Ону өскээр "сагыш-сеткилдиң эзириири" деп адап турар[1]. Чамдыкта улус ол байдалдарны ууп шыдавайн медерелин ышкыныдырып, харын-даа чоп апарып болур.
Ёзулалдың этикеди[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
Сама үезинде киржикчилер бот-боттарын хүндүлежир ужурлуг, дааш үндурүп болбас[3]. Мегеленип болбас.
Шөлүглер[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
Демдеглелдер[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 During, Sellheim, 1995.
- ↑ The Mevlevi Sema Ceremony UNESCO.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Lewisohn, Leonard. «The Sacred Meditation of Islam: Sama' in the Persian Sufi Tradition.» British Journal of Ethnomeditation 6 (1997): 1-33. JSTOR.
- ↑ Langlois, Tony. «Untitled.» Ethnomeditation Forum 13.2 (2004): 309-11. JSTOR
- ↑ Rashow, Khalil J. «Jazn-A Jama’iya (Feast of The Assembly).» Encyclopedia Iranica
- ↑ Gribetz, Arthur. «The Sama' Controversy: Sufi vs. Legalist.» Studia Islamica 74 (1991): 43-62.JSTOR.
- ↑ Langlois, Tony. «Untitled.» Ethnomeditation Forum 13.2 (2004): 309-11. JSTOR.