Сарлык

Сарлык

Сарлык – Төп Азийде чурттап турар инексимээр узун мыйыстыг болгаш агбагар чылыг дүктүг азырал дириг амытан, ол малдың ниити ады. Тывада база бар, колдуунда Мөңгүн-Тайга болгаш Бай-Тайга кожууннарда ол нептерээн.

Сарлыктың янзылары:

• Төрүүр сарлык – кыс сарлык.
• Сарлык бугазы – бүдүрүкчү мал, үрелиг мал.
• Сарлык шарызы – чазап каан эр сарлык, инек болза шары.
• Сарлык бызаазы – ниити ады, назыны бир хар чедир, сарлыктың эр бызаазы аза сарлыктың кыс бызаазы деп чугаалаар.
• Молдурга сарлык – назыны бир харлыг азы ийи чедир, эр молдурга, кыс молдурга дижир.
• Хунан сарлык – назыны ийи харлыг азы үш хар чедир, эр хунан азы кыс хунан дижир.
• Дөнен сарлык – бир дугаар төрүүр сарлык, назыны үш харлыг азы дөрт хар чедир болур.
• Сувай сарлык – бир чылын төрүвейн барган кыс сарлык. Бир чамдыкта үш-дөрт чыл чедир төрүвейн баар азы сувайлыга бээр сарлыктар турар.
• Улуг сарлык – төрүүр сарлыктар, шарылар. Оларның назыны беш-алды харлыг болгулаар. Ол назын үезиниң сарлыктарын кара чугаада бештиг дээр – ол болза беш харлаан сарлык-тыр. Оон ыңай чедилиг, тостуг, оннуг, он бирлиг, он ийилиг суг дээр.

Сарлыктың өңү

Сарлык кончуг дүккүр болгаш дүгүнүң өңү янзы-бүрү болур. Ак, ала, калчан-кара, сирти-шокар, ак, ак-шокар, маңгак-ак, сарыгзымаар, кара, ээгилери ак-шокар сарлыктар бар болгулаа.

Хайнак cарлык бугазы инекти ойладып каан болза, оон төрүттүнген бызааны хайнак бызаа, кыс хайнак бызаа дээр. Хайнак молдурга, хайнак хунан, хайнак дөнен дижир.

Дөзү

1. Моңгуш КЕНИН-ЛОПСАҢ: ТЫВА ЧАҢЧЫЛ. Тыва чоннуң ыдыктыг чаңчылдары. – Тувинские традиции. Книга вторая: священные традиции тувинского народа. – Кызыл: Тувинское отделение педагогического общества при Министерстве образования республики Тыва: Издательство “Новости Тувы”, 1999. На тувинском языке. 352 с.