Сарлык

Википедия деп сайттан
Сарлык

Ямджо-Юмцо хөлдүң чанында оъттап турар сарлык, Китай
Эртемде классификациязы
Делегей чергелиг эртемде ады
Синонимнери
Ареал
Камгалал деңнели
Сарлык

Сарлык – Төп Азияда чурттап турар инек төрели болур узун мыйыстыг болгаш агбагар чылыг дүктүг азырал дириг амытан, ол малдың ниити ады. Тывада база бар, колдуунда Мөңгүн-Тайга болгаш Бай-Тайга кожууннарда ол нептерээн.

Сарлыктың янзылары:

  • Төрүүр сарлык – кыс сарлык.
  • Сарлык бугазы – бүдүрүкчү мал, үрелиг мал.
  • Сарлык шарызы – чазап каан эр сарлык, инек болза шары.
  • Сарлык бызаазы – ниити ады, назыны бир хар чедир, сарлыктың эр бызаазы аза сарлыктың кыс бызаазы деп чугаалаар.
  • Молдурга сарлык – назыны бир харлыг азы ийи чедир, эр молдурга, кыс молдурга дижир.
  • Хунан сарлык – назыны ийи харлыг азы үш хар чедир, эр хунан азы кыс хунан дижир.
  • Дөнен сарлык – бир дугаар төрүүр сарлык, назыны үш харлыг азы дөрт хар чедир болур.
  • Сувай сарлык – бир чылын төрүвейн барган кыс сарлык. Бир чамдыкта үш-дөрт чыл чедир төрүвейн баар азы сувайлыга бээр сарлыктар турар.
  • Улуг сарлык – төрүүр сарлыктар, шарылар. Оларның назыны беш-алды харлыг болгулаар. Ол назын үезиниң сарлыктарын кара чугаада "бештиг" дээр – ол болза беш харлаан сарлык-тыр. Оон ыңай "чедилиг", "тостуг", "оннуг", "он бирлиг", "он ийилиг" суг дээр.

Сарлыктың өңү[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Сарлык кончуг дүккүр болгаш дүгүнүң өңү янзы-бүрү болур. Ак, ала, калчан-кара, сирти-шокар, ак, ак-шокар, маңган-ак, сарыгзымаар, кара, ээгилери ак-шокар сарлыктар бар болгулаар.

Хайнак – сарлык бугазы инекти ойладып каан болза, оон төрүттүнген бызааны хайнак бызаа, кыс хайнак бызаа дээр. Хайнак молдурга, хайнак хунан, хайнак дөнен дижир.

Дөзү[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

  1. Моңгуш КЕНИН-ЛОПСАҢ: ТЫВА ЧАҢЧЫЛ. Тыва чоннуң ыдыктыг чаңчылдары. – Тувинские традиции. Книга вторая: священные традиции тувинского народа. – Кызыл: Тувинское отделение педагогического общества при Министерстве образования республики Тыва: Издательство “Новости Тувы”, 1999. На тувинском языке. 352 с.