Токуз Огдамдам

Википедия деп сайттан

Токуз Огдамдам — шаандыгы аймак азы сөөк ады.

Ады[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Бижикте аймактың адын латин транскрипция аайы-биле номчуур болза toquz oγdamdam дээр. "Токуз" дээрге "тос" дээн сөс-түр, ынчаарга «Токуз Огдамдам» дээрге «Тос Огдамдам» дээн сөс-түр. "Огдамдам" деп сөстүң утказы таптыг билдинмес. Эрги түрк дылда "Тоқуз" деп сөс үе эрткен тудум чоорту "тогус" деп сөс кылдыр хуула берген.

Чурту[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Тываның соңгу талазы.

  • Е-51 Тыва, даштың тип каан чери билдинмес.
  • Е-70 Элегес IV азы Ир-Холден даш.
  • Е-109 Өөк-Орзактан II.
  • Е-110 Өөк-Оорзак III.

Енисей бижик[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Е-51[1]. Минусинск музейинде шыгжаттынган. Көрүкчүлерге дашты делгеп салып каан № 36.

Бижиктиң одуругларын дашта сиилбээн аайы-биле сан-биле айыткан. Латин транскрипция.

(1) är atïm kök tirig bän äsizim-ä qadašïm-ä äsiz-ä γulanim äbčim-ä adïrïltïm-a

(2) elim qanïm äsizim-ä är ärdämi toquz oγdamdama järim äsiz-ä

(3) jäti češma(?) äšiz-ä : ašim-ä äsiz-ä

(4) uzγar(?) nä(?) altï är balbarm

Дорт очулгазы[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

(1) эр адым Көк Тириг мен хайыраан төрелдерим, хайыраан оолдарым эшпимден адырылдым

(2) элим хааным хайыраан эр эртеми Тогус Огдамдама черим харааданчыын

(3) чеди češma (?) хайыраан : эжимни харааданчыын

(4) Узгар нэ (?) алды эр балбалым

Бижикке онза тайылбыр
  • Бир дугаар одуругда äbčim-ä деп сөс «эшпимге» кылдыр очулдуртунар. Шаг-шаанда «эпши» деп сөс-биле херээжен кижини дорамчылавас турган. "Эшпи" деп сөстүң баък утказы "совет үеде" тыптып келген хевирлиг. Бо бижикте «эшпим» деп сөс «кадайым» дээн уткалыг сөс-түр!
  • Ийи дугаар одуругда ärdämi деп сөстү очулдурбайн өжегээр артырган: «эрдеми» деп сөс-түр. "Эртем" деп сөстүң шаанда утказы база өске турган. Шаанда «эртемниг» деп сөстүң утказы болза: «ат-алдарлыг» азы «салым-чаянныг» болур турган.
  • Үш дугаар одуругда češma деп сөстүң утказы билдинмес. Дараазында ašim-ä дээрге "эжимге" дээн сөс-түр! Мында "эжим" деп сөс-биле калган кижи база-ла кадайын айтып турар-дыр.
  • Дөрт дугаар одуругда nä(?) деп сөстүң утакзы билдинмес.

Тайылбыр сөс[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

  1. Арын 143. E-51 (Тува). // Тюркские Енисейские эпитафии. Граматика, текстология. / И. В. Кормушин. [отв. ред Д, М. Насилов]; Ин-т языкознания РАН. — М.: Наука, 2008. — 342 с. — ISBN-978-5-02-036260-4

Үндезини[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

  1. И. В. Кормушин. Тюркские Енисейские эпитафии: грамматика, текстология. / И. В. Кормушин; (отв. ред. Д. М. Насилов); Ин-т языкознания РАН — М.:Наука, 2008. — 342 с. — ISBN 978-5-02-036260-4