Токуз Огдамдам

Токуз Огдамдам — шаандыгы аймак азы сөөк ады.

Ады

Бижикте аймактың адын латин транскрипция аайы-биле номчуур болза toquz oγdamdam дээр. "Токуз" дээрге "тос" дээн сөс-түр, ынчаарга «Токуз Огдамдам» дээрге «Тос Огдамдам» дээн сөс-түр. "Огдамдам" деп сөстүң утказы таптыг билдинмес. Эрги түрк дылда "Тоқуз" деп сөс үе эрткен тудум чоорту "тогус" деп сөс кылдыр хуула берген.

Чурту

Тываның соңгу талазы.

• Е-51 Тыва, даштың тип каан чери билдинмес.
• Е-70 Элегес IV азы Ир-Холден даш.
• Е-109 Өөк-Орзактан II.
• Е-110 Өөк-Оорзак III.

Енисей бижик

Е-51. Минусинск музейинде шыгжаттынган. Көрүкчүлерге дашты делгеп салып каан № 36.

Бижиктиң одуругларын дашта сиилбээн аайы-биле сан-биле айыткан. Латин транскрипция.

(1) är atïm kök tirig bän äsizim-ä qadašïm-ä äsiz-ä γulanim äbčim-ä adïrïltïm-a

(2) elim qanïm äsizim-ä är ärdämi toquz oγdamdama järim äsiz-ä

(3) jäti češma(?) äšiz-ä : ašim-ä äsiz-ä

(4) uzγar(?) nä(?) altï är balbarm

Дорт очулгазы

(1) эр адым Көк Тириг мен хайыраан төрелдерим, хайыраан оолдарым эшпимден адырылдым

(2) элим хааным хайыраан эр эртеми Тогус Огдамдама черим харааданчыын

(3) чеди češma (?) хайыраан : эжимни харааданчыын

(4) Узгар нэ (?) алды эр балбалым

Бижикке онза тайылбыр

• Бир дугаар одуругда äbčim-ä деп сөс «эшпимге» кылдыр очулдуртунар. Шаг-шаанда «эпши» деп сөс-биле херээжен кижини дорамчылавас турган. "Эшпи" деп сөстүң баък утказы "совет үеде" тыптып келген хевирлиг. Бо бижикте «эшпим» деп сөс «кадайым» дээн уткалыг сөс-түр!

• Ийи дугаар одуругда ärdämi деп сөстү очулдурбайн өжегээр артырган: «эрдеми» деп сөс-түр. "Эртем" деп сөстүң шаанда утказы база өске турган. Шаанда «эртемниг» деп сөстүң утказы болза: «ат-алдарлыг» азы «салым-чаянныг» болур турган.

• Үш дугаар одуругда češma деп сөстүң утказы билдинмес. Дараазында ašim-ä дээрге "эжимге" дээн сөс-түр! Мында "эжим" деп сөс-биле калган кижи база-ла кадайын айтып турар-дыр.

• Дөрт дугаар одуругда nä(?) деп сөстүң утакзы билдинмес.

Үндезини

1. И. В. Кормушин. Тюркские Енисейские эпитафии: грамматика, текстология. / И. В. Кормушин; (отв. ред. Д. М. Насилов); Ин-т языкознания РАН — М.:Наука, 2008. — 342 с. — ISBN 978-5-02-036260-4