Токуз Огуз

Википедия деп сайттан

Токуз Огуз — (Эрги түрк дыл: , Токуз Огуз[1]) кедергей улуг аймак каттыжыышкыны-дыр.

Чурту[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Калганың ховулары, Каңгай биле Алдай дагларын эжелей чурттаан. Чамдык аймактар Гоби ховунуң мурнуу чарыынга, Кыдат кызыгаарының чанынга көжүп амыдырап чораан.

Дыл-домаа[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Эрги түрк дыл.

Үези[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Улуг ховуларга аймактар кажан каттыжып эгелээн чүвел оозу билдинмес. Даап бодаарга үе-дүптен черле ындыг турган боор оң. Улус бир демниг болурга кымга-даа күш четтирбес болур. Өске аймактың улузу ындыг улустан арай сестир болур. Чогум Токуз Огуз дугайында кыдат бижиктер VII вектен эгелеп бижип эгелээн, ол болза Кыдаттың Тан төрезиниң үези-дир.

Аймактар ады[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Селеңе бижии, беш дугаар одуругда Тоқуз Оғуз деп сөс боду: 𐱃𐰆𐰴𐰔𐰆𐰍𐰔
Орхон бижикти оң таладан солагай талазынче номчуур. Адаанда, бир дугаар таблицада латин үжүктерни кырында руника чурагайы-биле шүүштүрүп салган.

𐰔 𐰍 𐰆 𐰔 𐰴 𐰆 𐱃
Z γ O Z Q O T
     
Үн аяны (фонетика) Бижээни
(транслитерация)
ДҮА[2] Латин Кириллица
toquz oguz toquz oγuz тоқуз оғуз TOQZOγZ

"Тоқуз" дээрге тос дээн сөс-түр. "Оғуз" дээрге аймак дээн уткалыг сөс-түр. Ынчаарга "Токуз Огуз" дээрге "Тос Аймак" дээн уткалыг сөс-түр. "Огуз" деп сөс боду "өг" деп сөстен укталган.
Эрги түрк дылда "Тоқуз" деп сөс үе эрткен тудум чоорту "тогус" деп сөс кылдыр хуула берген.

Аймактар чизези
Кыдат транскрипция Орхон бижик
Хуйхэ Уйгур
Пугу
Хунь
Байегу Байырку
Тунло Тоңра
Сыцзйе
Цибиюй
Ацзйесы Эдиз
Тулуньшигусы

Төөгүзү[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Солун чүүл[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Түрктерниң Озмыш хаанның кыдаттар «Тогус Огус хааны» деп бижип турган.

Тайылбыр сөс[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

  1. Kultegin's Memorial Complex, TÜRK BITIG
  2. Бүгү делегейниң Үнер Алфавиди

Үндезини[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

  1. TOQUZ OγUZ I этн. объединение тюркских племён (родов?). toq-toz:арын 578. // Академия наук СССР институт языкознания. Древнетюркский словарь. Издательство «Наука» Ленинград, 1969 год.
  2. К проблеме соотношения племенных названий уйгур и токуз огуз и их отношения к «девяти фамилиям» китайских источников. В. В. Тишиниң бижээн чүүлү. Ук чүүлдү баштай тускай номга парлаан. // Общество и государство в Китае. Т. XLIV, ч. 1 / Редколл.: Кобзев А.И. и др. – М.: Федеральное государственное бюджетное учреждение науки Институт востоковедения Российской академии наук  (ИВ РАН), 2014. – 594 стр. – (Ученые записки ИВ РАН. Отдела Китая. Вып. 14 / Редколл.: А.И. Кобзев и др.). С. 131-140.
  3. Кюнер И. В. Китайские известия о народах Южной Сибири, Центральной Азии и Дальнего Востока. Часть I, Глава I. М. Издательство восточной литературы. 1961 г.