Токуз Табдуз

Википедия деп сайттан

Токуз Табдуз — шаандыгы сөөк азы аймак ады.

Ады[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Бижикте аймактың адын латин транскрипция ёзугаар номчуур болза tokuz tabduz дээр. "Токуз" дээрге "тос" дээн сөс-түр, ынчаарга «Токуз Табдуз» дээрге «Тос Табдуз» дээн сөс-түр. "Табдуз" деп сөстүң утказы амдызында таптыг билдинмес. Эрги түрк дылда "Тоқуз" деп сөс үе эрткен тудум чоорту "тогус" деп сөс кылдыр хуула берген.

Чурту[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Барык. Хемчик хевирлиг.

Енисей бижик[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

E-5. Барык I[1]. Көжээни Алдан маадыр музейинде делгеп салып каан.

Бижиктиң одуругларын дашта сиилбээн аайы-биле сан-биле айыткан. Латин транскрипция.

(1) är ärdämi toquz tabduz ärdämig känč qoŋïm (?)

(2) öz jigän alp turan altï oγuš bodunda äŋ jägirmi altï älim qanïma adïrïldïm

(3) bäg ärkimä äsizimä adïrïldïm

Дорт очулгазы[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

(1) эр алдары Тогус Табдус алдарлыг дыңмаларым

(2) бодум Йиген Алып Туран мен. Алды Огуш чонда эң он алды харлыг элим хаанымдан адырылдым

(3) бег эргемден кударап адырылдым

Бижикке тайылбыр

  • qoŋïm = qonïm - чоок, төрел[2]. Känč — аныяк азы бичии кижи.

känč qoŋïm — «дыңмаларым» кылдыр таарыштыр очулдурган.

  • Алды Огуш дээрге алды аймак тыр. Тогус Табдус ол алды аймактың бирээзи хевирлиг. 2 дугаар одуругну литературлуг очулдурар болза мындыг

"бодум Йиген Алып Туран мен. Алды Огуш чонга он алды харлыымдан эгелеп бараан бооп чордум. Элим, хааным силерден адырылдым".

  • 3 дугаар одуругда Ärkimä деп сөстүң дөзү "erk" дээр сөс хевирлиг[3].

Тайылбыр сөс[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

  1. Арын 95-96. E-5 (Барык I, Тува). // Тюркские Енисейские эпитафии: граматика, текстология. / И. В. Кормушин. [отв. ред Д, М. Насилов]; Ин-т языкознания РАН. — М.: Наука, 2008. — 342 с. — ISBN-978-5-02-036260-4
  2. QONÏM — близкий; родственник (?). Арын 455, qol-qon. Академия наук СССР институт языкознания. // Древнетюркский словарь. Издательство «Наука» Ленинград, 1969 год.
  3. ERK I сила, воля, могущество, власть. Арын 179, eri-erk. // Академия наук СССР институт языкознания. Древнетюркский словарь. Издательство «Наука» Ленинград, 1969 год.

Үндезини[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

  1. И. В. Кормушин. Тюркские Енисейские эпитафии: грамматика, текстология. / И. В. Кормушин; (отв. ред. Д. М. Насилов); Ин-т языкознания РАН — М.:Наука, 2008. — 342 с. — ISBN 978-5-02-036260-4