Тываның Национал музейи

Тыва Республиканың Алдан-Маадыр аттыг национал музейи — Тываның күрүне музейи, эртем-шинчилелдиң болгаш культураның албан чери, Тываның төөгүзүнүң болгаш культуразының тураскаалдарын шыгжап турар кол чер.

Төөгүзү

Тыва Арат Республика тургустунган соонда, 1925 чылда, ССРЭ-ниң төлээ чериниң эгелээшкини-биле урянхай крайны шинчилээр бөлгүм ажылдап эгелээн. Ооң кежигүннери музейниң баштайгы экспонаттары: бурунгу эдилелдерни, хүрээ дериг-херекселдерин, фото-чуруктарны чыгган. Ынчалза-даа улус орус аян-чорукту болгаш шинчилекчи Е.Г.Грум-Гржимайлонуң демдеглээни-биле алырга, Хем-Белдиринге 1914 чылда хоорай туттунуп эгелээрге, ынчан-на аңаа улуг эвес музей ажылдап турган.

1929 чылда май 13-те ТАР-ниң Чазааның "Тываның күрүне музейин тургузарының дугайында" доктаалы үнген. Музейниң баштайгы директорунга Владимир Петрович Ермолаевти томуйлаан. Ол-ла үеде хөй коллекцияны чыгган, ССРЭ-де Эрмитаждан, Орус музейден үнелеттинмес экспонаттарны белек кылдыр алган.

Музейни 1930 чылдың август айда көрүкчүлерге бир дугаар ажыткан. 1942 чылдың февраль айда "күрүнениң" деп эрге-байдалды, а бир ай эрткенде, Алдан-Маадыр атты тывыскан. Музей 1945 чылда театрның эрги бажыңынче көшкен. Ооң соонда 2008 чылда Титов кудумчузунуң 30 дугаарлыг адрезинде албан-биле музей дээш чаа туттунган улуг чараш ордуже көшкен.

Амгы үеде

Бо хүннерде Тыва Республиканың Национал Алдан-Маадыр аттыг музейинде Төөгү болгаш этнография килдизи, Культура, уран-чүүл, шажын болгаш чурт-шинчилел килдизи, Ниити айтырыглар шиитпирлээр килдис, Өөредилге-культурлуг ажылдар чорудар килдис болгаш Фондуларны учёттаар болгаш кадагалап-шыгжаар килдистер бар. Музейниң 2008 чылда чаа туттунган бажыңының 3 каъдында 16 делгелге залдары бар.

Музей республиканың аңгы-аңгы булуңнарында 9 филиалдыг. Ниитизи-биле 150 хире ажылдакчы ажылдап турар.

Музейниң фондузунда эң үнелиг материалдарга Пий-Хем кожууннуң девискээринден тывылган эрте-скиф үениң Аржаан-2 деп базырыындан тывылган чүүлдери, В.П.Ермолаевтиң 20 чүс чылдың эгезинде Тывага тырттырган 4000 фото-чуруктарын негативтериниң "алдын коллекциязы", тыва чоннуң чонар-даштан, серпентиниттен, ыяштан биче скульптуралары, бурунгу түрк чоннарның арттырганы кижи-көжээлери, бижиктиг, чурумалдыг даштары, этнографтыг эдилелдер, ламаизм болгаш хамнаашкынның атрибуттары, Надя Рушеваның өлүм чок чураан чуруктары, тыва чурукчуларның чуруктары хамааржыр.

Музейниң фондузунда 160 муң ажыг үнелиг эдилелдер бар. Республиканың кол музейинге чылда 50 муң улуг кижи кээп, солун экспонаттары-биле таныжып турар.