Тываның тугу
Тыва Республиканың күрүне тугу – Тыва Республиканың күрүне демдээ. Республиканың Дээди Чөвүлели 1992 чылдың сентябрь 17-де хүлээп алган.
Тайылбыры
[эдер | вики-сөзүглелди эдер]Тыва Республиканың Дээди Хуралының 1996 чылдың декабрь 31-де үнген № 697 “Тыва Республиканың күрүне демдектериниң дугайында”[1] хоойлузу-биле бадылаан туктуң тайылбырында:
«Тыва Республиканың күрүне тугу – көк дорт булуңчук хевирлиг панно. Туктуң кыдыында туктуң үстүнде болгаш адакы булуңнарындан чалгынныг ак болгаш көк шыйыглар үнүп турар. Көк шыйыглар, каттышкаш, ооң ортузунга туктуң узуну-биле чаңгыс шыйыгны тургузуп турар. Ак шыйыглар аңаа деңге, үстүнде болгаш адаанда.
Туктуң үстүнде болгаш адакы булуңнарындан болгаш ооң солагай кыдыындан үнген ак шыйыглар-биле тургустунган чаңчылчаан үшкү-булуңчук алдын (сарыг) өңнүг. Туктуң дооразы биле ооң узунунуң харылзаазы 1:2.
2002 чылдың февраль 8-те Тыва Республиканың №1302 “Тыва Республиканың Күрүне тугунуң дугайында”[2] хоойлузунга атты салган, ону 2002 чылдың январь 30-де Тыва Республиканың Дээди Хуралы (парламентизи) хүлээп алган , ол туктуң чаа тайылбырын берген:
«Тыва Республиканың күрүне тугу – көк дорт булуңчук хевирлиг панно. Туктуң кыдыындан, туктуң үстүнде болгаш адакы булуңнарындан ак болгаш көк шыйыглар үнүп турар. Кожуп каарга, көк шыйыглар туктуң узуну-биле, ооң ортузунга чаңгыс шыйыгны тургузуп турар. Ак шыйыглар аңаа деңге, үстүнде болгаш адаанда.
Туктуң үстүнде болгаш адакы булуңнарындан болгаш ооң солагай кыдыындан үнген ак шыйыглар-биле тургустунган чаңчылчаан үшкү-булуңчук алдын (сарыг) өңнүг. Туктуң дооразы биле ооң узунунуң харылзаазы 2:3.
Туктуң кыдыындан (база кыдыындан) ак шыйыгларның кежигүнүнге чедир аразы туктуң узунунуң 1/3 кезиинге дең. Туктуң үстүнде болгаш адакы булуңнарындан үнүп турар көк шыйыгларның дооразы туктуң дооразы-биле 1/18 болур. Ооң ортузунга туктуң узуну-биле эртип турар үстүкү болгаш адакы ак шыйыгларның даштыкы кыдыының аразы туктуң дооразы-биле 1/6 дең.
Символизм
[эдер | вики-сөзүглелди эдер]Тыва Республиканың күрүне демдектеринде (герб болгаш тук) көк, ак, сарыг (алдын) өңнерни ажыглап турар.
Лазурь көк өң арыг болгаш төнчү чок дээрни, чоннуң сорулгаларының бедиин, ниитилелде бот-боттарынга хүндүткелди болгаш эп-найыралды, тываларның эрес-дидим чоруун болгаш эрес-дидим чоруун илередип турар. Бо өң база-ла түрк чоннарның аразында хүндүткелдиг болгаш нептереңгей, оларның аразында тыва чон база кирип турар. Ак өң арыг-силигни болгаш дээди чорукту, ажык-чарлыг чорукту болгаш хамаарышпас чорукту илередип турар, оон аңгыда аалчыга бир дугаарында аалчыга кирип кээрге, суксуну – сүттүг шайны сагындырып турар. Сарыг-алдын өң байлакты болгаш чөптүг чорукту илередип турар, ында республиканың титулярлыг чонунуң төөгүде тургустунган чаңчылчаан шажын бүзүрелдерин (буддизм болгаш хам шажын) киирген. Туктуң үстүкү болгаш адакы булуңнарындан үнүп турар ак шыйыглар республиканың девискээри-биле агып чыдар кол хемнер – Бий-Хем биле Каа-Хемни, а оларның тургусканы, тук дургаар агып чыдар ак шыйыг – Улуг-Хемни ( Енисей) дээрге Кызылдың баштайгы ийиниң каттышканының демдээ-дир.[3]
Үндезин
[эдер | вики-сөзүглелди эдер]- ↑ Чазыглыг цитата: Неверный тег
<ref>; для сносокф1996не указан текст - ↑ Чазыглыг цитата: Неверный тег
<ref>; для сносокф2002не указан текст - ↑ Государственная символика и гимн. Официальный сайт Республики Тыва (чедимчок шөлүг — төөгү). Хынааны 2011 Он айның 20. Архивтээн 2011 Чеди айның 13. Archived 2011-07-13 at the Wayback Machine